الشرح

در اینجا الله متعال ملائکه موکلی را که مسؤول حفظ و نوشتن اعمال بندگان هستند، مخاطب قرار می دهد. و این حدیث بر فضل و لطف الله متعال بر انسان دلالت دارد. چنانکه می فرماید: "هرگاه بنده ام نيت انجام کار بدی نمود تا زمانی که مرتكب آن نشده، برايش ننويسيد" منظور از عمل، اعمال قلب و نیز اعضا و جوارح است چنانکه از روایت مذکور پیداست؛ زیرا در نصوص دینی آمده که انسان بابت اعمال قلوب نیز مؤاخذه شده و پاداش می گیرد؛ الله متعال می فرماید: «وَمَن يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحَادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ» [الحج: 25] «و هرکس در آنجا با ستمکاری [و گناه] انحراف بخواهد، از عذابى دردناک به او می چشانیم». و در حدیث صحیح آمده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «إِذَا الْتَقَى الْمُسْلِمَانِ بِسَيْفَيْهِمَا فَالْقَاتِلُ وَالْمَقْتُولُ فِي النَّارِ»: «هرگاه دو فرد مسلمان (بقصد كشتن يكديگر) با شمشير در برابر هم قرار گيرند، قاتل و مقتول هر دو به دوزخ خواهند رفت». صحابه گفتند: يا رسول الله، دليل دوزخی بودن قاتل معلوم است؛ اما مقتول چرا به دوزخ خواهد رفت؟ فرمود: «إِنَّهُ كَانَ حَرِيصًا عَلَى قَتْلِ أخيه»: «او نيز بر كشتن برادر مسلمانش حریص و مشتاق بود». این نصوص می توانند عمومیت این کلام الهی را تخصیص بزنند که می فرماید: «هرگاه بنده ام نيت کرد که کار بدی انجام دهد تا زمانی که مرتكب آن نشده، برايش ننويسيد». و این مخالف کلامش در رابطه با گناه نیست، آنجا که می فرماید: «برايش ننويسيد»؛ زیرا تصمیم و عزم قلب، عمل است. در ادامه می فرماید: "و اگر مرتكب آن شد، فقط يک بدی برايش بنويسيد" یعنی تنها یک بدی برایش بنویسید. الله متعال می فرماید: «مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَاء بِالسَّيِّئَةِ فَلاَ يُجْزَى إِلاَّ مِثْلَهَا وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ» [انعام: 160] «[در آن روز،] هر [مؤمنی] كه كار نیكى بیاورد، ده برابر آن [پاداش] خواهد داشت و هرکس كار بدى بیاورد، جز مانند آن کیفر نخواهد دید؛ و به آنان ستم نخواهد شد». و می فرماید: «مَنْ عَمِلَ سَيِّئَةً فَلَا يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَمَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُونَ فِيهَا بِغَيْرِ حِسَابٍ» [غافر: 40] «هرکس کار بدی مرتکب شود، به تناسبِ آن کیفر خواهد دید؛ و مردان و زنان مؤمن و نیکوکار، به بهشت وارد می شوند و در آنجا از نعمتِ بی شمار برخوردار خواهند شد». "و اگر آن را بخاطر من ترک کرد، برايش يک نيکی ثبت کنيد"؛ در اینجا ثبت اجر را منوط به ترک آن به خاطر الله آورده است، یعنی بخاطر ترس و شرم و حیا از الله متعال؛ اما اگر بخاطر ترس از مخلوقات یا ناتوانی یا دلیل دیگری آن را ترک کند، نه تنها برایش نیکی ای نوشته نمی شود، بلکه چه بسا بدی برای او منظور گردد. "و اگر قصد انجام عمل نيکی کرد ولی آن را انجام نداد، برايش يک نيکی بنويسيد" تا پایان. این فضل الله کریم و منان بر بندگانش می باشد. پس او را شکر و ثنا می گوییم. براستی کرم و بخششی بزرگتر از این هست؟ اینکه بخاطر داشتن نیت و قصد انجام کار نیک، یک نیکی کامل ثبت شود و بابت انجام یک نیکی ده تا هفتصد نیکی ثبت گردد. در این حدیث رسول الله صلی الله علیه وسلم، این سخن را به الله متعال نسبت می دهد که: «الله می فرماید: هرگاه بنده ام اراده کند» و الله متعال را با آن توصیف می کند؛ و این سخن بخشی از شریعت الهی است که شامل وعده ی او به بندگانش و فضل و بخشش او بر آنها می باشد؛ و کلامی غیر قرآن است و مخلوق نیست چراکه کلام الله متعال چیزی جز خلق او می باشد.