الشرح

چون رسول الله صلی الله علیه وسلم به نماز می ایستاد، یکی از آخرین دعاهایی که بین تشهد و سلام می خواند این دعا بود: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي مَا قَدَّمْتُ» یعنی بارالها گناهانی را که در گذشته مرتکب شدم؛ «وَمَا أخَّرْتُ» و عملی را که به تاخیر انداختم؛ مراد تمام اعمالی است که در انجام آنها کوتاهی شده است. «وَمَا أسْرَرْتُ» یعنی آنچه را پنهان و مخفی نمودم. «وَمَا أعْلَنْتُ، وَمَا أسْرَفْتُ»: مواردی که در آنها از حد تجاوز نمودم؛ و این تعبیر مبالغه در طلب مغفرت و آمرزش با ذکر انواع گناهان می باشد. «وَمَا أنْتَ أعْلَمُ بِهِ مِنِّي»" گناهانی که تعداد و حکم آنها را نمی دانم؛ «أنْتَ الْمُقَدِّمُ»: این تویی که با توفیق دادن طاعت به برخی از بندگان، آنها را به پیش می بری و از دیگران پیش می اندازی؛ «وَأنْتَ المُؤَخِّرُ»: و این تویی که برخی از بندگان را با ترک یاری شان عقب می اندازی؛ یا این دو بخش به این معناست که: این تویی که هرکس را بخواهی به سوی مراتب کمال به پیش می بری و این تویی که هرکس را بخواهی از مقامات عالی به امور پست و فرومایه می کشانی. «لا إلهَ إِلا أنْتَ»: معبود بر حقی جز تو نیست.