الشرح

رسول الله صلی الله علیه وسلم از اصحابش می پرسد: «أَيُّكُمْ مَالُ وَارِثِهِ أَحَبُّ إِليه مِن مَاله؟» یعنی کدامیک از شما مالی را که پس از وی وارثش مالک می شود بیشتر از مالی دوست دارد که خود در قید حیات دارد؟ صحابه گفتند: «ما منا أحد إلا ماله أحب إليه»: «همه ی ما، مال خود را بيشتر دوست داريم». یعنی همه ی انسان ها مالی را که خود مالکش هستند و در آن تصرف مطلق دارند، بیشتر از مال دیگران دوست دارند. چون مالی را که انسان مالک است، وسیله ای است برای دست یافتن به خواسته هایش. اینکه فرمود: «فَإِنَّ مَالَه ما قَدَّمَ» یعنی مالی که انسان در طول حیاتش برای خود و در مسیر اعمال نیکی چون حج و وقف و ساختن مدرسه و آباد کردن مسجد و بیمارستان خرج می کند یا برای خود و خانواده اش انفاق نموده و مصرف می کند، مال حقیقی او می باشد که آن را در روز قیامت پیشاپیش خود می یابد. اما مالی را که در حیاتش ذخیره می کند و از انفاق در راه الله بخل می ورزد، درحقیقت مال وارثش می باشد و منفعتی برای او در آن نیست. به همین معنا امام مسلم از عبدالله بن شخیر رضی الله عنه روایت می کند که: نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم رفتم درحالی که ايشان سوره ی تکاثر را تلاوت می نمود و فرمود: «يَقُولُ ابْنُ آدَمَ: مَالِى، مَالِى، قَالَ وَهَلْ لَكَ يَا ابْنَ آدَمَ مِنْ مَالِكَ إِلاَّ مَا أَكَلْتَ فَأَفْنَيْتَ، أَوْ لَبِسْتَ فَأَبْلَيْتَ، أَوْ تَصَدَّقْتَ فَأَمْضَيْتَ»: «بنی آدم می گويد: مال من! مال من! ولی ای فرزند آدم، مگر از ثروت خود جز آنچه خورده ای و تمام کرده ای يا پوشيده ای و کهنه نموده ای، يا صدقه داده ای و از دل بخشيدی، چيز ديگری متعلق به تو می باشد؟!». و این بدان معنا نیست که مسلمان تمام مالش را در راه الله انفاق کند چنانکه خود و خانواده اش نیازمند مردم شوند؛ بلکه مقصود حدیث این است: چنانکه انسان تلاش می کند برای ورثه اش مال و اموالی را ذخیره کند، همچنین برای ذخیره ی آخرت خود تلاش نماید و از این مساله غافل نماند. و افزون بر نفقه ی خود و کسانی که نفقه ی آنها را بر عهده دارد، مانند همسر و فرزندان و پدر و مادرش، بخشی از مالش را به این مهم اختصاص دهد. چون نفقه در موارد مذکور واجب است و کوتاهی در آنها گناه است چنانکه ابوامامه رضی الله عنه روایت می کند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «يَا ابْنَ آدم! إِنَّكَ إِنْ تَبْذُل الفَضلَ خَيْرٌ لَك، وَأِن تُمْسِكهُ شرٌّ لَك»: «ای فرزند آدم، اگر مازادِ ثروت خويش را بذل و بخشش نمايی، برايت بهتر است و اگر آن را نگه داری، برای تو بد خواهد بود».