الشرح

جابری کوڕی عبداللەی ئەنساڕی باسی ئەوە دەکات کە بیستوویەتی عبداللەی کوڕی ئونەیس فەرموودەیەکی بیستووە لە پێغەمبەری خوداوە -صلى اللە علیە وسلم- کە ئەو (جابر) نەیبیستووە، بۆیە وشترێکی کڕی وشتومەکەکانی لەسەر پشتی دانا، وسەفەری کرد بە درێژایی مانگێک هەتاوەکو گەیشتە شام وچوو بۆ لای عبداللەی کوڕی ئونەیس، بە دەرگاوانەکە ووتی: پێی بڵێ: جابر لە دەرگایە، عبداللەی کوڕی ئونەیس ووتی: کوڕی عبداللە؟ جابر ووتی: بەڵێ، بەپەلە دەرچوو بۆ لای وپێی دەنا بە سەر جلەکەیدا لە خێراییدا، وباوەشیان بەیەکتردا کرد، جابر پێی ووت: دەزانم فەرموودەیەکت بیستووە لە پێغەمبەری خوداوە -صلى اللە علیە وسلم- سەبارەت بە تۆڵەسەندنەوە (یان دیەکان:القِصاص)، ترسام لەوەی بمریت یان بمرم پێش ئەوەى ئەو فەرموودەیە ببیستم، (عبداللە) ووتی: گوێم لە پێغەمبەری خودا بووە -صلى اللە علیە وسلم- كە دەیفەرموو: (خەڵکی حەشر دەکرێن لە ڕۆژی قیامەتدا، بە ڕووتی وخەتەنە نەکراوی وهیچ شتێکیان پێ نییە)، ووتمان: ئایا (بُهْمًا:هیچ شتێکیان پێ نییە) -ماناى- چییە؟ فەرموی: (هیچ شتومەکێکیان پێ نییە -تەنها خۆیانن-): واتا خواى گەورە لە ڕۆژی قیامەتدا کۆیان دەکاتەوە بۆئەوەى لەسەر کردەوەکانیان لێپرسینەوەیان لێبکات، و لەسەر کردەوەکانیان پاداشتیان بداتەوە، بۆیە بەخەتەنە نەکراوی دێن هەروەکو چۆن کاتێک لەدایکبوون، وهیچ شتومەکێکی دونیایان پێ نییە. پاشان فەرمووی: (پاشان بانگیان دەکات بە دەنگێک): بانگکردن تەنها بەهۆی دەنگەوەیە وتەنها بە دەنگیش دەکرێت وخەڵکی بانگکردن نابیستن ئەگەر بە دەنگ نەبێت بۆیە لێرەدا باسی دەنگ کراوە بۆ جەختکردنەوە لەسەر بانگکردنەکە، وئەمیش لە ئەوپەڕی ڕوونیدایە کە خواى گەورە قسە دەکات بە قسەیەک کە لێی دەبیسترێت، ودەنگی هەیە، بەڵام لە دەنگی بوونەوەرەکان ودروستکراوەکان ناچێت. بۆیە فەرمووی: (ئەوەى لە دوور ونزیکە دەیبستێت): ئەمەش سیفەتێکی دەنگی خواى گەورەیە، بەڵام دەنگی بوونەوەرەکان تەنها کەسە نزیکەکان لێوەى دەیبیستن بە پێی لاوازى وبەهێزی دەنگی بوونەوەرەکە، ودەقی زۆر لەسەر ئەم بابەتە هاتووە، هەروەکو خواى گەورە دەفەرموێت: {وَنَادَاهُمَا رَبُّهُمَا أَلَمْ أَنْهَكُمَا}[الأعراف: 22] واتە: {پەروەردگاریان بانگی ھەردووکیانی کرد ئایا ئەو درەختەم قەدەغە نەکرد لێتان}، {وَنَادَيْنَاهُ مِن جَانِبِ الطُّورِ الأَيْمَنِ وَقَرَّبْنَاهُ نَجِيًّا}[مریم: 52] واتە: {وە ئێمە ئەومان بانگ کرد لەلای ڕاستی کێوی طورەوە وە ئەو(موسا)مان نزیک کردەوە تا قسەی لەگەڵ بکەین}، {وَإِذْ نَادَى رَبُّكَ مُوسَى أَنِ ائْتِ الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ}[الشعراء: 10] واتە: {(باس بکە) ئەو کاتەی پەروەردگارت بانگی موسای کرد کە (بە پێغەمبەری) بڕۆ بۆ لای ئەو گەلە ستەمکارە}. (دەفەرموێت: -أنَا الملك-* ، -أنا الدَيَّان-**): واتا ئەم بانگکردنە هەموو دەیبیستێت دوور ونزیک وەکو یەک، خواى گەورە پادشایە -الملك-ە وموڵک وخاوەندارێتی هەموو شتێک لە ژێر دەستی ئەودایە لە ئاسمانەکان وزەوی وئەوەى لە نێوانیاندایە، وخواى گەورە ناوى -الدیان-ە واتا لێپرسینەوە لە بەندەکان دەکات بە پێی کردەوەکانیان، ئەوەى کردەوەى خێری ئەنجامدا بێت بە باشترین شێوە پاداشتی دەداتەوە، وئەوە کردەوەى خراپی ئەنجامدا بێت بەو شێوەی شایستەیە سزای دەدات، پاشان خواى گەورە دەفەرموێت: (ونابێت هیچ یەکێک لە ئەهلی دۆزەخ، بچێتە نێو دۆزەخەوە لەکاتێکدا مافی هەبێت بەسەر کەسێک لە ئەهلی بەهەشت؛ هەتاوەکو مافەکەى بۆ وەردەگرمەوە، ونابێت هیچ یەکێک لە ئەهلی بەهەشت، بچێتە نێو بەهەشتەوە لەکاتێکدا مافی هەبێت بەسەر کەسێک لە ئەهلی دۆزەخەوە؛ هەتاوەکو مافەکەى بۆ وەردەگرمەوە، تەنانەت ئەگەر لێدانکیش بێت لە ڕوو): واتا خواى گەورە بە دادپەروەری حوکم وفەرمانڕەوایی لە نێوان بەندەکان دەکات، وئەو هەقەى ستەملێکراو هەیە لە لای ستەمکار لێی وەردەگرێتەوە، بۆیە هیچ یەکێک لە ئەهلی دۆزەخ ناچێتە دۆزەخەوە ئەگەر مافی هەبێت بەسەر کەسێکەوە لە ئەهلی بەهەشت؛ هەتاوەکو مافەکەى بۆ وەردەگرێتەوە، وئەمیش لە ئەوپەڕی کامڵی دادپەروەری خواى گەورەیە -سبحانه وتعالى- چونکە کافر وستەمکار هەرچەندە دەچنە نێو دۆزەخەوە بەڵام ستەمیان لێناکرێت، ئەگەر مافیان هەبێت بەسەر کەسێک لە ئەهلی بەهەشت مافەکەى بۆ وەردەگیرێتەوە، وبە هەمان شێوە بۆ ئەهلی بەهەشت، هاوەڵان ووتیان بە پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- : چۆن خەڵکی مافەکانیان وەردەگرنەوە لە کاتێکدا هیچ شتومەکێکی دونیایان پێ نییە؟ پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- فەرمووی: (بە چاکەکان وخراپەکان) واتا مافەکان وەردەگیرێتەوە بەوەى ستەملێکراو لە کردەوە چاکەکانى ستەمکار دەبات؛ ئەگەر ستەمکارەکە چاکەى نەما ئەوا خراپەکانى ستەملێکراوەکە دەهێنرێت ودەکرێتە سەر خراپەکانى ستەمکارەکە وپاشان فڕێ دەدرێتە نێو دۆزەخەوە، هەروەکو لە فەرموودەیەکدا هاتووە. *(واتە: من پادشام. المَلِك:ئەلمەلیک؛ ناوێکی خواى گەورەیە)، **(واتە: من ئەلدەیانم. الديان:ئەلدەیان: ناوێکی خواى گەورە واتا بەندەکانى ناچارکردووە بیپەرستن وگوێڕایەڵی بکەن، یان بە واتاى ئەو زاتەى لێیان دەپرسێتەوە وبە دادپەروەی حوکم لە نێوانیان دەکات)