الشرح

عائیشە -ڕەزاى خواى لێبێت- باسی ئەوە دەکات کە پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- ماچی یەکێک لە خێزانەکانى کرد، وپاشان چوو بۆ نوێژکردن ودەستنوێژی نەگرت. وعروە -ڕەزاى خواى لێبێت- کە ئەم فەرموودەیەی گێڕاوەتەوە لە عائیشەوە -ڕەزاى خواى لێبێت- لەم فەرموودەیە تێگەیشت وزانی ئەو خێزانەی لەم فەرموودەیەدا باسکراوە عائیشەیە -ڕەزاى خواى لێبێت-. پاش ئەوەى پێی ووت عائیشە -ڕەزاى خواى لێبێت- پێکەنی ئەمیش وەکو دانپێدانانێک بۆ تێگەیشتنی لەم فەرموودەیە. (ودەستنوێژی نەگرت): وئەمیش بنچینەیە، ئەگەر پیاو دەست لە خێزانی بدات وماچی بکات دەستنوێژی ناشکێت بەهیچ شێوەیەک، ئەگەر بە شەهوەتەوە بێت یان بێ شەهوەت؛ چونکە بنچینە مانەوە وبەردەوامی دەستنوێژە، بۆیە نابێت بووترێت دەستنوێژ دەشکێت مەگەر بە بەڵگەیەکی یەکلاکەرەوە بێت، وهیچ بەڵگەیەک نییە لەوەی دەستدان لە ئافرەت دەستنوێژ دەشکێنێت وبنچینەیە مانەوەى دەستنوێژەکەیە، وسەبارەت بەو ئایەتە کە خواى گەورە دەفەرموێت: {أَوۡ لَامَسْتُمُ ٱلنِّسَآءَ}[النساء: 43]، واتە: {یان جووت بوون لەگەڵ خێزانەکانتاندا}، ڕای پەسەند ئەویە: ئەم ئایەتە مەبەست لێی جیماع کردنە ولە خوێندنەوەیەکی تردا، {أَوۡ لَمستم ٱلنِّسَآءَ}، واتا مەبەست جیماع کردنە، هەروەکو ئیبن عەباس وکۆمەڵێک لە زانایان فەرموویانە. چونکە زۆرجار ماچکردنی هاوسەر بە شەهوەتەوەیە، وئەمیش بەڵگەیە بۆ ئەوەى کە دەستلێدان لە هاوسەر بە شەهوەتەوە دەستنوێژ ناشکێنێت، مەگەر ببێتە هۆی هاتنە خوارەوەى مەنی* يان مەزی**؛ ئەوا لێرەدا دەستنوێژ دەشکێت، ئەگەر مەنی دەربچێت پێویستە خۆی بشوات (غوسڵ) بکات ودەستنوێژ بگرێتەوە، وئەگەر مەزی دەربچێت پێویستە تەنها ئەندامی زاوزێ وگونەکان بشوات ودەستنوێژ بگرێتەوە. *(مەنی: ئاوێکی سپی لینجە وبۆنێکی بەهۆی شەهوەتەوە یان پاش جیماع کردن لە ئەندامی زاوزێوە دەردەچێت)، **(مەزی: ئاوێکی بێ ڕەنگی لینجە وبۆنی نیە زۆر جار پێش جیماع کردن بە هۆی شەهوەتەوە لە ئەندامی زاوزێوە دەردەچێت).