الشرح

پەناگرتن لە پەرستنەکانى دڵە ونابێت ئەنجامبدرێت بۆ جگە لە خواى گەورە، وبێ دەسەڵاتی وتەمەڵی (العجز والکسل) دوو هاوڕێن بەردەوام پێکەوەن ڕێگر دەبن لە گەیشتن بە خێر وچاکە لە دونیا ودواڕۆژدا، دەبنە هۆی لاوازی وبێدەسەڵاتی وپشتگوێخستن، ئەگەر تەمەڵیەکە بەهۆی کارى مرۆڤەکەوە بێت ئەمە پێی دەووترێت (تەمەڵی:الکسل). وئەگەر ڕێگرەکە لە ئەنجامدانى چاکە لە دەرەوەی دەسەڵاتی مرۆڤەکە بێت وتواناى لەسەر ئەنجامدانى نەبێت ئەمە پێی دەووترێت (بێ دەسەڵاتی:العجز). (ڕەزیلی:البُخْلِ): بریتیە لە گرتنەوەى ماڵ وسامان ونەبەخشینی لە ڕێگای خێرو چاکە وسوودی مرۆڤەکاندا، ڕەزیلی وا لە مرۆڤ دەکات کە پارە وسامان کۆبکاتەوە ولە خەزێنەدا هەڵیبگرێت ولەو ڕێگایانەدا خەرجی نەکات کە خودا فەرمانى پێکردووە. (پیربوون:الهَرَمِ): مەبەست ئەوەیە کاتێک مرۆڤ دەگاتە لاوازترین قۆناغی تەمەنی وهێزی نامێنێت، وتوانای بیرکردنەوە ویادکردنەوەى لاواز دەبێت، وهیمەت وپێداگیری لەسەر ئەنجامدانى کردەوەی چاکە لاواز دەبێت، بۆیە ناتوانێت وەکو پێویست خێر وچاکەى دونیا ودواڕۆژ بەدەست بهێنێت، خواى گەورە دەفەرموێت: {وَمَن نُّعَمِّرْهُ نُنَكِّسْهُ فِى ٱلْخَلْقِ أَفَلَا يَعْقِلُونَ}[یس: 68] واتە: {وە تەمەنی ھەرکەسێک درێژ بکەین لاشەی لاواز و ناتەواو دەکەین دەی ئایا ژیر نابن؟}. (سزای گۆڕ:عَذابِ القَبْرِ): وئەمە سزایەکی هەقە، ئەهلی سونە وجەماعەت کۆکن لەسەر ئەوەى سزای ناو گۆڕ بوونی هەیە چونکە دەقەکانی قورئان وسونەت ئاماژەیان بۆی کردووە، خواى گەورە دەفەرموێت: {وَمِن وَرَائِهِم بَرْزَخٌ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ} [المؤمنون: 100] واتە:{و لە پێشیانەوە بەرزەخێک (ژیانی ناو گۆڕ) ھەیە تا ئەو ڕۆژەی زیندوو دەکرێنەوە}، گۆڕ یان باخێکە لە باخەکانى بەهەشت یان چاڵێکە لە چاڵەکانى دۆزەخ، بۆیە سونەتە مرۆڤ پەنا بە خواى گەورە بگرێت لە سزای گۆڕ لە هەموو نوێژێکدا، ئەمیش بەهۆی ترسناکی ومەزنی ئەو سزایە. (خودایە؛ ویستی خۆپاراستن لە تاوان ببەخشە بە ناخ ودەروونم:اللهم آت نفسي تقواها): واتا خودایە ویستی ئەنجامدانى فەرمانەکان ودوورکەوتنەوە لە نەهی لێکراوەکان ببەخشە بە نەفسی من، ووتراوە: (تەقواداری:خۆپاراستن) لێرەدا بەرامبەر بە تاوان وخراپەکاری باسکراوە هەروەکو خواى گەورە دەفەرموێت: {فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَىٰهَا} [الشمس: 8]، واتە:{ئینجا ڕێگای (چەوت وخراپ) و(چاك وخواپەرستیشی) پێنیشاندا}. (پاك وخاوێنی بكەرەوە لە ویستی تاوان وخراپەكردن چونكە تۆ باشترین كەسیت کە خاوێنی بكەیتەوە:وزَكِّهَا أنت خير من زكاها): واتا لە تاوان وگوناهەکان وشتە پیسە وچەوتەکان پاکی بکەرەوە، کەس ناتوانێت پاکی بکاتەوە جگە لە تۆ نەبێت ئەی پەروەردگارمان. (خوایە؛ تۆ سەرپەشتیار وخاوەنی ناخ ودەروونمی:أنت وَلِيُّهَا ومولاها): واتا تۆ نەفسی من سەردەخەیت وکاروبارەکانم بۆ ئاسان دەکەیت وجێبەجێی دەکەیت چونکە تۆ خاوەنی ئەو نەفسەیت ونیعمەتت ڕشتووە بەسەرمدا کە ئەم نەفسەت پێم بەخشیووە. (خوایە؛ من پەنات پێدەگرم:اللهم إني أعوذ بك): واتا داواى پاراستنم لە تۆ دەکەم. (لە زانستێك كە سوودی نەبێت:من علم لا ينفع): واتا زانستێک سوودی نەبێت، یان کەسێک زانستی شەرعی هەبێت وکردەوەى پێ ئەنجام نەدات بۆیە دەبێت بە بەڵگەیەک لە دژی لە ڕۆژی قیامەتدا، پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- دەفەرموێت: (والقرآن حجة لك أو عليك) [رواه مسلم] واتە: (قورئان بەڵگەیە بۆ تۆ، یان لە دژی تۆ)، وئەو زانستەی کە سوودی نییە نابێتە هۆی جوانبوونی ڕەوشت لە ناخدا بۆیە کردەوە چاکەکان ئەنجام نادات لە ڕووکەشدا وپاداشتی دەست ناکەوێت. (ولە دڵێك كە لە تۆ نەترسێت:ومن قلب لا يخشع): واتا لە خودا نەترسێت وخشوعی تێدا نەبێت لە کاتی زیکر کردن وگوێگرتن لە قورئان، ئەمەش دڵی ڕەقە، داواکراوە کە ئەم جۆرە دڵە خشوعی تێدا بێت بۆ پەروەردگاری وکراوە بێت بۆ مەبەستی، ودەبێت ئەو دڵە ئامادە بێت بۆئەوەى نور وڕۆشنایی تێبچێت، ئەگەر دڵ بەم شێوەیە نەبێت ئەوا دڵێکی ڕەقە، وپێویستە بەندە پەنا بە خواى گەورە بگرێت لەم دڵە، خواى گەورە دەفەرموێت: {أَفَمَن شَرَحَ ٱللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَىٰ نُورٍ مِّن رَّبِّهِ فَوَيْلٌ لِّلْقَـٰسِيَةِ قُلُوبُهُم مِّن ذِكْرِ ٱللَّهِ} [الزمر: 22] واتە:{دەی ئایا کەسێك خودا سینەی گوشاد کردووە بۆ ئیسلام و ئەو لەسەر ڕێبازی ڕووناکی پەروەردگارێتی (وەك کەسێکە دڵی ڕەق بووبێت لە ئاست ئیسلام) جا سزا و لە ناوچوون بۆ ئەوانەی دڵیان ڕەقە لەئاست (قورئان) ویادی خوادا}. (ولە نەفس ودەروونێك كە تێر نەبێت:ونفس لا تشبع): بەهۆی پەیوەست بوونی بەم دونیا کورتە، وتەماح وهەڵپەکردن وهیوا خواستن بە هیوای دوورەکانی داهاتوو. (ولە پاڕانەوەیەك كە وەڵام نەدرێتەوە: ومن دعوة لا يُستجاب): واتا پەنا دەگرم بە خواى گەورە بە هۆکارەکانى وەڵام نەدانەوەى نزاکانم، بەهۆی توڕەیی خواى گەورە، چونکە وەڵام نەدانەوەى نزاکان نیشانەوەى ڕەتکردنەوەى نزاکارە؛ ئەمیش تەنها خودا دەیزانێت، بە پێچەوانەى نزای ئیماندارەوە کە وەڵامدەدرێتەوە لە دونیادا، یان بەڵا وناخۆشییەکی لێ دوور دەخرێتەوە، یان سزایەکی ناو گۆڕ یان قیامەتی لەسەر لادەدرێت، نزای ئیماندار هەرگیز نافەوتێت بە پێچەوانەى نزای کافرەکانەوە، خواى گەورە دەفەرموێت: {وَمَا دُعَـٰٓؤُ ٱلْكَـٰفِرِينَ إِلَّا فِى ضَلَال} [غافر: 50] واتە:{بێگومان پاڕانەوەی بێباوەڕان وون دەبێ و بێسوودە}.