فوائد الحديث

بیان اهتمام عمر رضی الله عنه به زمان و مکان نزول آیه.

این آیه بیانگر نعمتی است که الله متعال بر این امت ارزانی داشته؛ چرا که دینشان را کامل نمود و نعمت‌های خود را بر آنان تمام کرد، به گونه‌ای که در امر دین نیازمند هیچ افزوده‌ای نیستند، بنابراین هر آنچه پس از اتمام دین توسط الله تعالی پدید آید و دلیلی از دین بر آن موجود نباشد، بدعت و گمراهی محسوب می‌شود، همان‌گونه که از پیامبر صلى الله علیه وسلم ثابت شده که فرمودند: «هر کس در این امر ما [دین] چیزی نوآورد که از آن نیست، مردود است».

از این حدیث می‌توان دریافت که اعیاد به رأی و اختراع افراد مقرر نمی‌گردد، چنانکه اهل کتابین پیش از ما چنین کردند؛ بلکه تنها از طریق شرع و پیروی [از سنت] مقرر می‌گردد، این آیه که حاکی از کمال دین و تتمیم نعمت است، در روزی نازل شد که الله متعال آن را از دو جهت برای این امت عید قرار داده بود: یکی آنکه روز عید هفتگی ایشان (جمعه) بود، و دیگر آنکه روز عید حج‌گزاران (عرفه) است که بزرگترین اجتماع و والاترین موقف ایشان محسوب می‌شود.

سعدی در تفسیر این آیه می‌گوید:

«امروز دین شما را کامل کردم» با تحقق نصرت و تکمیل شرایع آشکار و پنهان، اصول و فروع، از این رو کتاب و سنت به تمامی کفایت می‌کنند در احکام دین، چه اصول و چه فروع، پس هر مدعی که گمان کند مردم برای شناخت عقاید و احکام خود ناگزیر از علوم دیگری غیر از علم کتاب و سنت ـ مانند علم کلام و غیره ـ هستند، جاهل و مدعایی باطل دارد؛ چرا که پنداشته دین جز به آنچه او گفته و بدان دعوت داده کامل نمی‌شود، و این از بزرگ‌ترین ستم‌ها و نادان شمردن الله و رسول اوست، «و نعمت خود را بر شما تمام کردم» نعمت‌های آشکار و نهان، «و اسلام را به عنوان دین برای شما پسندیدم» یعنی آن را برگزیدم و برایتان اختیار کردم، همان‌گونه که شما را برای آن شایسته یافتم، پس به پاس‌داری از آن قیام کنید تا شکرگزار پروردگارتان باشید، و ستایش کنید آن ذاتی را که شما را برخوردار از برترین و شریف‌ترین و کامل‌ترین ادیان نمود.