ਤਦ ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਸਾਕਸ਼ੀ ਨਾ ਬਣਾਓ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਬੇਇਨਸਾਫੀ ਦੀ ਸਾਕਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ।

ਤਦ ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਸਾਕਸ਼ੀ ਨਾ ਬਣਾਓ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਬੇਇਨਸਾਫੀ ਦੀ ਸਾਕਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ।

ਨੂਅਮਾਨ ਬਿਨ ਬਸ਼ੀਰ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁਮਾਂ ਤੋਂ ਰਿਵਾਇਤ ਹੈ: ਨੂਮਾਨ ਬਿਨ ਬਸ਼ੀਰ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁਮਾਂ ਤੋਂ ਰਿਵਾਇਤ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮਾਂ, ਰਵਾਹਾ ਦੀ ਬੇਟੀ, ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਦਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਪਿਤਾ ਨੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਮੋੜਿਆ, ਫਿਰ ਮਨਾਇਆ। ਮਾਂ ਨੇ ਫਿਰ ਕਿਹਾ: "ਮੈਂ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਵਾਂਗੀ ਜਦ ਤੱਕ ਤੁਸੀਂ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਨੂੰ ਇਸ ਉਪਰ ਸਾਕਸ਼ੀ ਨਾ ਬਣਾਓ।" ਉਸ ਦਿਨ ਮੈਂ, ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਸੀ, ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਸਾਥ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਕੋਲ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ: "ਯਾ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ, ਰਵਾਹਾ ਦੀ ਇਹ ਬੇਟੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਸਦੇ ਬੱਚੇ ਲਈ ਮੈਂ ਜੋ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਉਸ ਉੱਤੇ ਸਾਕਸ਼ੀ ਹੋਵੋ।"ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: "ਬਸ਼ੀਰ, ਕੀ ਤੇਰੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬੱਚੇ ਹਨ?" ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ: "ਹਾਂ।"ਫਿਰ ਪੁੱਛਿਆ: "ਕੀ ਤੂੰ ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹੀ ਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ?" ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ: "ਨਹੀਂ।" ਤਾਂ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: "ਤਦ ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਸਾਕਸ਼ੀ ਨਾ ਬਣਾਓ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਬੇਇਨਸਾਫੀ ਦੀ ਸਾਕਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ।" ਮੁਸਲਿਮ ਦੀ ਰਿਵਾਇਤ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਨੇ ਫਿਰ ਕਿਹਾ: "ਤਦ ਮੇਰੇ ਬਜਾਏ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਇਸ ਉੱਤੇ ਸਾਕਸ਼ੀ ਬਣਾਓ।"

[صحيح] [متفق عليه، وله ألفاظ عديدة]

الشرح

ਨੂਅਮਾਨ ਬਿਨ ਬਸ਼ੀਰ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁਮਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮਾਂ, ਉਮਰਾ ਬਿੰਤ ਰਵਾਹਾ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹਾ, ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਦਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੇ ਲਈ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਦੇਰੀ ਕੀਤੀ, ਫਿਰ ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮਾਂ ਦੀ ਖਾਹਿਸ਼ ਪੂਰੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਨੂਮਾਨ ਨੂੰ ਦਾਨ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਂ ਨੇ ਫਿਰ ਕਿਹਾ: "ਮੈਂ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਵਾਂਗੀ ਜਦ ਤੱਕ ਤੁਸੀਂ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਨੂੰ ਇਸ ਉਪਰ ਸਾਕਸ਼ੀ ਨਾ ਬਣਾਓ, ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।" ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਮੇਰਾ ਹੱਥ ਫੜਿਆ — ਮੈਂ ਉਸ ਦਿਨ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਨੌਜਵਾਨ ਸੀ — ਅਤੇ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਕੋਲ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ: "ਯਾ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ, ਰਵਾਹਾ ਦੀ ਇਹ ਬੇਟੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਸਦੇ ਬੱਚੇ ਲਈ ਮੈਂ ਜੋ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਉਸ ਉੱਤੇ ਸਾਕਸ਼ੀ ਹੋਵੋ।" ਫਿਰ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: "ਯਾ ਬਸ਼ੀਰ, ਕੀ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਬੱਚੇ ਵੀ ਹਨ?" ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ: ਹਾਂ। ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: "ਕੀ ਤੂੰ ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ?" ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ: "ਨਹੀਂ।" ਤਾਂ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: "ਤਦ ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਸਾਕਸ਼ੀ ਨਾ ਬਣਾਓ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਅਨਿਆਏ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫੀ ਦੀ ਸਾਕਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ।" ਮੁਸਲਿਮ ਦੀ ਰਿਵਾਇਤ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਤਨਕ਼ੀਹ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ: "ਪਰ ਇਸ ਬੇਇਨਸਾਫੀ ਉੱਤੇ ਮੇਰੇ ਬਜਾਏ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਸਾਕਸ਼ੀ ਬਣਾਓ।"

فوائد الحديث

ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾਨ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਫ਼ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਖਰਚ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਹਰ ਇੱਕ ਦੀ ਲੋੜ ਮੁਤਾਬਕ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਕਿਸੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਬੱਚੇ ਉੱਤੇ ਤਰਜੀਹ ਦੇਣਾ ਅਨਿਆਏ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਕਸ਼ੀ ਦੇਣਾ ਸਹੀ ਨਹੀਂ — ਨਾ ਤਾਂ ਬਹਿਸ ਲਈ, ਨਾ ਹੀ ਅਮਲ ਕਰਨ ਲਈ।

ਨਵਵੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾਨ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਦਾਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਨਹੀਂ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਮਰਦ ਅਤੇ ਔਰਤ ਵਿਚਕਾਰ ਵੀ ਇਹ ਇਨਸਾਫ਼ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਕੁਝ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਕਾਲਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਰਦ ਨੂੰ ਦੋ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਸਹੀ ਰਾਇ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚ ਸਾਮਾਨਤਾ ਹੋਵੇ, ਜੋ ਕਿ ਹਦੀਸ ਦੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਬਿਆਨ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੈ।

ਜੋ ਫ਼ੈਸਲੇ ਅਤੇ ਅਮਲ ਸ਼ਰੀਅਤ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੋਣ, ਉਹ ਰੱਦ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ।

ਹਕੂਮਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਮੁਫ਼ਤੀ ਉਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਜਾਂਚ-ਪੜਤਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਸੰਦੇਹ ਹੋਵੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: "ਕੀ ਤੂੰ ਇਹ ਸਾਰਿਆਂ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਕੀਤਾ?"

ਨਵਵੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਇਹ ਸਿੱਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿਤਾ ਲਈ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਦਾਨੀ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈਣਾ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ।

ਭਾਈ-ਭੈਣਾਂ ਵਿਚ ਸਦਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਕੰਮ ਛੱਡਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਝਗੜਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਜਾਂ ਮਾਪਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਅਨਾਦਰਸ਼ਿਤਾ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਛੱਡਣ।

التصنيفات

Providing for Children