ਮੈਂ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਦੇ ਮਿੰਬਰ ਦੇ ਕੋਲ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਇਕ ਆਦਮੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਕਿ ਇਸਲਾਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਹੋਰ…

ਮੈਂ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਦੇ ਮਿੰਬਰ ਦੇ ਕੋਲ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਇਕ ਆਦਮੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਕਿ ਇਸਲਾਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਹੋਰ ਅਮਲ ਨਾ ਕਰਾਂ, ਬਸ ਇਹੀ ਕਿ ਮੈਂ ਹਾਜੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਂ।” ਦੂਜੇ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਕਿ ਇਸਲਾਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਹੋਰ ਅਮਲ ਨਾ ਕਰਾਂ, ਬਸ ਇਹੀ ਕਿ ਮੈਂ ਮਸਜਿਦੁਲ ਹਰਾਮ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਕਰਾਂ।” ਤੀਸਰੇ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਜਿਹਾਦ ਤੁਹਾਡੇ ਕਹੇ ਹੋਏ ਸਭ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਹੈ।” ਤਾਂ ਉਮਰ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਟੋਕਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ: “ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਦੇ ਮਿੰਬਰ ਕੋਲ, ਜਦੋਂ ਜੁਮ੍ਹੇ ਦਾ ਦਿਨ ਹੋਵੇ, ਆਪਣੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਉੱਚੀਆਂ ਨਾ ਕਰੋ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਜੁਮ੍ਹੇ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹ ਲਵਾਂਗਾ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਨਬੀ ਤੋਂ ਪੁੱਛਾਂਗਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਇਖ਼ਤਿਲਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ।”ਫਿਰ ਅੱਲਾਹ ਅਜ਼ਜ਼ਾ ਵ ਜੱਲ ਨੇ ਇਹ ਆਇਤ ਨਾਜ਼ਿਲ ਕੀਤੀ:@ **“ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਹਾਜੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣ ਅਤੇ ਮਸਜਿਦੁਲ ਹਰਾਮ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਕਰਨ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸਮਝ ਲਿਆ ਹੈ ਜੋ ਅੱਲਾਹ ਅਤੇ ਆਖ਼ਰਤ ਦੇ ਦਿਨ 'ਤੇ ਇਮਾਨ ਲਿਆਇਆ?”** (ਸੂਰਹ ਤੌਬਾ: 19) — ਆਇਤ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ।

ਨੁਮਾਨ ਬਿਨ ਬਸ਼ੀਰ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁਮਾ ਤੋਂ ਰਿਵਾਇਤ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ: ਮੈਂ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਦੇ ਮਿੰਬਰ ਦੇ ਕੋਲ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਇਕ ਆਦਮੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਕਿ ਇਸਲਾਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਹੋਰ ਅਮਲ ਨਾ ਕਰਾਂ, ਬਸ ਇਹੀ ਕਿ ਮੈਂ ਹਾਜੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਂ।” ਦੂਜੇ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਕਿ ਇਸਲਾਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਹੋਰ ਅਮਲ ਨਾ ਕਰਾਂ, ਬਸ ਇਹੀ ਕਿ ਮੈਂ ਮਸਜਿਦੁਲ ਹਰਾਮ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਕਰਾਂ।” ਤੀਸਰੇ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਜਿਹਾਦ ਤੁਹਾਡੇ ਕਹੇ ਹੋਏ ਸਭ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਹੈ।” ਤਾਂ ਉਮਰ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਟੋਕਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ: “ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਦੇ ਮਿੰਬਰ ਕੋਲ, ਜਦੋਂ ਜੁਮ੍ਹੇ ਦਾ ਦਿਨ ਹੋਵੇ, ਆਪਣੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਉੱਚੀਆਂ ਨਾ ਕਰੋ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਜੁਮ੍ਹੇ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹ ਲਵਾਂਗਾ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਨਬੀ ਤੋਂ ਪੁੱਛਾਂਗਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਇਖ਼ਤਿਲਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ।”ਫਿਰ ਅੱਲਾਹ ਅਜ਼ਜ਼ਾ ਵ ਜੱਲ ਨੇ ਇਹ ਆਇਤ ਨਾਜ਼ਿਲ ਕੀਤੀ: “ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਹਾਜੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣ ਅਤੇ ਮਸਜਿਦੁਲ ਹਰਾਮ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਕਰਨ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸਮਝ ਲਿਆ ਹੈ ਜੋ ਅੱਲਾਹ ਅਤੇ ਆਖ਼ਰਤ ਦੇ ਦਿਨ 'ਤੇ ਇਮਾਨ ਲਿਆਇਆ?” (ਸੂਰਹ ਤੌਬਾ: 19) — ਆਇਤ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ।

[صحيح] [رواه مسلم]

الشرح

ਨੁਮਾਨ ਬਿਨ ਬਸ਼ੀਰ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁਮਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਨਬੀ ﷺ ਦੇ ਮਿੰਬਰ ਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਸੁਣਿਆ: “ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਕਿ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਹੋਰ ਅਮਲ ਨਾ ਕਰਾਂ, ਬਸ ਇਹੀ ਕਿ ਮੈਂ ਹਾਜੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਂ।” ਦੂਜੇ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਕਿ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਹੋਰ ਅਮਲ ਨਾ ਕਰਾਂ, ਬਸ ਇਹੀ ਕਿ ਮੈਂ ਮਸਜਿਦੁਲ ਹਰਾਮ ਨੂੰ ਆਬਾਦ ਰੱਖਾਂ।”ਅਤੇ ਤੀਸਰੇ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਜਿਹਾਦ ਤੁਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਜੋ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਹੈ।” ਤਾਂ ਉਮਰ ਬਿਨ ਖ਼ਤਾਬ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਬੀ ﷺ ਦੇ ਮਿੰਬਰ ਕੋਲ ਆਵਾਜ਼ ਉੱਚੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ, ਅਤੇ ਉਹ ਜੁਮ੍ਹੇ ਦੀ ਸਵੇਰ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਜੁਮ੍ਹੇ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹ ਲਵਾਂਗਾ, ਤਦ ਮੈਂ ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਨਬੀ ﷺ ਤੋਂ ਉਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛਾਂਗਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਇਖ਼ਤਿਲਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ।” ਫਿਰ ਅੱਲਾਹ ਅਜ਼ਜ਼ਾ ਵ ਜੱਲ ਨੇ ਇਹ ਆਇਤ ਨਾਜ਼ਿਲ ਕੀਤੀ: ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਹਾਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣਾ ਅਤੇ ਮਸਜਿਦੁਲ ਹਰਾਮ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਕਰਨ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸਮਝ ਲਿਆ ਜੋ ਅੱਲਾਹ ਅਤੇ ਆਖ਼ਰਾਤ ਦੇ ਦਿਨ 'ਤੇ ਇਮਾਨ ਲਿਆ ਅਤੇ ਅੱਲਾਹ ਦੀ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਜਿਹਾਦ ਕੀਤਾ? ਉਹ ਅੱਲਾਹ ਕੋਲ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਅਤੇ ਅੱਲਾਹ ਜ਼ਾਲਿਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਂਦਾ। (ਸੂਰਹ ਅੱਤ ਤੌਬਾ: ਆਇਤ 19)

فوائد الحديث

ਅਮਲਾਂ ਦੇ ਅਜਰ ਤੇ ਸਵਾਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜਿਆਂ ਦਾ ਫਰਕ।

ਅਮਲਾਂ ਦੀ ਬਰਤਰੀ ਸ਼ਰੀਅਤ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਨਹੀਂ।

ਅੱਲਾਹ ਦੀ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਜਿਹਾਦ ਦੀ ਫਜ਼ੀਲਤ ਇਹ ਸ਼ਰਤ ਨਾਲ ਹੈ ਕਿ ਇਮਾਨ ਹੋਵੇ ਅੱਲਾਹ ਅਤੇ ਆਖ਼ਰਾਤ ਦੇ ਦਿਨ 'ਤੇ।

ਨੁਵਾਵੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਜੁਮ੍ਹੇ ਦੇ ਦਿਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਸਜਿਦਾਂ ਵਿੱਚ ਆਵਾਜ਼ ਉੱਚੀ ਕਰਨ ਨੂੰ ਨਾਪਸੰਦ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹਨ ਜਾਂ ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਬਿਖਰੇਪਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਗਿਆਨ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਨਾਲ ਵੀ ਆਵਾਜ਼ ਉੱਚੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ।

التصنيفات

Occasions of Revelation, Rulings of Jumu‘ah Sermon