الشرح

الله متعال برای بندگان نیکش که اوامرش را اجرا نموده و از نواهی او دوری کنند، نعمت هایی را آماده نموده که «هیچ چشمی ندیده است»؛ هیچ چشمی آن همه نیکویی و زیبایی را ندیده است و «هیچ گوشی نشنیده است»؛ هیچ گوشی آن صداهای زیبا و طنین انگیز و توصیفات شگفت انگیز را نشنیده است. و به طور مشخص دیدن و شنیدن را ذکر می کند، چون اکثر چیزهای محسوس با این دو حس درک می شود و حس چشایی و بویایی به نسبت این دو حس کارایی کمتری دارند و حس لامسه کارایی کمتری از این دو نیز دارد. «و به قلب هیچ بشری خطور نکرده است»؛ یعنی: نعمت های جاویدانی که در بهشت برای بهشتیان در نظر گرفته شده، به قلب و ذهن هیچ کسی خطور نکرده است. و هرچه به ذهن شان خطور نماید، باز هم نعمت های بهشت بهتر و برتر از آن چیزی است که به ذهن آنان خطور نموده است؛ زیرا تنها چیزهایی به ذهن بشر خطور می کند که می شناسند و به ذهن و ادراک آنها نزدیک است. و نعمت های بهشت برتر از همه ی اینهاست. و همه اینها به این دلیل است که آنها فرامین پروردگار خویش را اجرا نموده و از نواهی او دوری کرده اند و در راه الله متعال سختی ها را به جان خریدند؛ و پاداش از جنس عمل است؛ «اگر می خواهید این آیات را بخوانید» و در روایتی آمده است: «سپس این آیه را خواند: «فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ». و در اینکه الله متعال می فرماید: «فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ»، کلمه ی نفس، همه ی مردم را شامل می شود، زیرا به صورت نکره در سیاق نفی آمده است. یعنی: هیچکس نمی داند «مَا أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ» چه خیر بسیار و نعمت های فراوان و شادی و سرور و لذتی برای آنان نهفته شده است. و همانطور که آنها در شب نماز می خواندند، دعا کرده و مخفیانه کار خیر انجام می دادند، الله متعال نیز از جنس کار و عمل شان به آنها پاداش داده و اجرشان را نهفته می دارد، از این رو می فرماید: «جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ»: «این پاداشی است به پاس کردار آنها».