الشرح

عوقبە -ڕەزاى خواى لێبێت- باسی سێ کات دەکات کە پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- نەهی لە هاوەڵان کردووە کە نوێژی تێدا ئەنجامبدەن یان مردووەکان بنێژن، ولێرەدا مەبەست لە کات: ماوەیە، واتا پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- بە شێوەیەکی توندی نەهی کردووە لە ئەنجامدانى نوێژ یان لە گۆڕدانانی مردوو لەم کاتانەدا. ماوەی یەکەم: کاتێک خۆر دەردەکەوێت هەتا بە تەواوی بەرز دەبێتەوە ولە ئاسمان خۆر بە کامڵی دیار دەبێت، ولە گێڕانەوەى تردا هاتووە: (فترتفع قَيْسَ رُمْح أو رُمْحين) [رواه أبو داود]، واتە: (هێندەی ئەندازەی سێبەری ڕمێک بەرز ببێتەوە)، وئەم ماوەیەش بە ئەندازەى 15 خولەکە، واتا پاش 15 خولەک لە دەرچوونی خۆر ڕێگەدراوە بە ئەنجامدانى نوێژ ولە گۆڕدانانى مردووەکان. ماوەی دووەم: کاتێک خۆر لە بەرزترین لە ناوەڕاستی ئاسماندایە (لە بەزرترین شوێندایە) واتا لە نیوەی ڕۆژدا، ولەم کاتەدا وا دیارە کە وەستاوە بەڵام بە هێواشی دەجوڵێت ئەمیش ماوەیەکی کەمە پێش بانگی نیوەڕۆ، وئەم کاتە نزیکەی نێوان 10 بۆ 15 خولەکە پێش بانگدان بۆ نوێژی نیوەڕۆ، هەتا خۆر دەجووڵێت ولار دەبێتەوە بەرەو رۆژئاوا، وبە هەمان شێوە لەم ماوە کەمەدا نەهی کراوە لە نوێژکردن یان لە گۆڕدانانى مردووەکان. ماوەی سێیەم: کاتێک خۆر خەریکە ئاوا دەبێت، هەتا بە تەواوی بازنەى خۆی دیار نامێنێت لە ئاسماندا. ئەم سێ ماوەیە دوو شت تێیاندا قەدەغە کراوە: 1/ ئەنجامدانى نوێژی سونەت (نافیلە)، ئەگەرچیش ئەو نوێژانە بەهۆی هۆکارێکەوە ئەنجامبدرێت وەکو نوێژی (تحیة المسجد)، ودوو ڕکاتی سونەتی پاش دەستنوێژگرتن، ونوێژی خۆرگیران، چونکە فەرموودەکە گشتییە، بەڵام ئەنجامدانى نوێژی فەرز ناگرێتەوە چونکە کاتەکەى دەردەچێت ودەبێت هەر ئەنجامبدرێت ئەگەرچیش ئەم فەرموودەیە گشتییە، وسەبارەت بە ئەنجامدانى نوێژی فەرز لەم کاتە نەهی لێکراوانەدا چەند فەرموودەیەک هەیە لەوانەش: پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- دەفەرموێت: (مَن أدْرَكَ مِنَ العَصْرِ رَكْعَةً قَبْلَ أنْ تَغْرُبَ الشَّمْسُ، فقَدْ أدْرَكَ، ومَن أدْرَكَ مِنَ الفَجْرِ رَكْعَةً قَبْلَ أنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ فقَدْ أدْرَكَ.) [رواه مسلم]، واتە: (هەرکەسێک گەیشت بە ئەنجامدانى ڕکاتێکی نوێژی عەسر پێش ئەوەى خۆر ئاوا ببێت؛ ئەوا نوێژی عەسر ئەنجامداوە -فەرزەکەى لەسەر لاچووە-، وهەرکەسێک گەیشت بە ئەنجامدانى ڕکاتێکی نوێژی بەیانی؛ ئەوا نوێژی بەیانی ئەنجامداوە -فەرزەکەى لەسەر لاچووە)، هەروەها -صلى اللە علیە وسلم- دەفەرموێت: (من نام عن صلاة أو نسيها فليصلها إذا ذكرها) [متفق عليه] واتە: (هەرکەسێک لە ماوەی ئەنجامدانى نوێژێک لە نوێژەکان خەوتبوو یان لەبیری چوو؛ ئەوا با نوێژەکەى ئەنجامبدات ئەگەر هەرکاتێک نوێژەکەى بیر کەوتەوە). 2/ لە گۆڕدانانى مردووەکان، نابێت مردوو لە گۆڕ دابنرێت لەم کاتانەدا چونکە نەهی کراوە لە دانانى مردووەکان لە گۆڕدا لەم کاتانەدا، وبۆیە چاوەڕێ دەکرێت هەتا کاتی نەهی کردنەوە نامێنیت وپاشان لە گۆڕ دادەنرێت، بەڵام ئەگەر پێش ئەوەى خۆر دەربچێت مردووەکەیان لە گۆڕ دانا پاشان بەهۆی هۆکارێکەوە دواکەوتن لە تەواوکردنی لە گۆڕدانانى وخۆر دەرچوو ئەوا بەردەوام دەبن لەسەر تەواوکردنی لە گۆڕ دانانى وناوەستن ئەگەرچیش کاتی نەهی کردن بێت، وبەهەمان شێوە بۆ ماوەکانى تر، چونکە مەبەستیان ئەوە نەبووە لە کاتی نەهی کردنە لە گۆڕ دایبنێن، هەروەکو ئەگەر کەسێک نوێژی سونەت ئەنجامبدات پێش کاتی نەهی کردن بەهۆی هۆکارێکەوە نوێژەکەى درێژتر بێتەوە ئەوا لێرەدا نوێژەکەى نابڕێت وبەڵکو بەردەوام دەبێت، وبنچینەیەک هەیە لە لای زانایان -ڕەحمەتی خوایان لێبێت- دەڵێت: (لێخۆشبوون هەیە بۆ کردەوەیەک کە لە پێش کاتی نەهی کردن ئەنجامبدرێت ولە کاتی نەهى کردن بەردەوام بێت بەهۆی هۆکارێکەوە، بەڵام لێخۆشبوون نییە بۆ کردەوەیەک لە کاتی نەهی کردن دەستپێبکات).