الشرح

پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- پێمان ڕادەگەیەنێت كە لە ئومەتانی پێش ئێمە پادشایەك هەبوو، وجادووگەرێكی هەبوو، کاتێک جادووگەرەکە پیر بوو بە پادشای ووت: من بەتەمەن بووم گەنجێكم بۆ بنێره با فێرى جادووى بكەم، پادشاكە گەنجێكی -غوڵامێكی- بۆ نارد تا فێرى بكات، له ڕێگای گەنجەکەدا كه هاتوچۆى پێدا دەکرد؛ خواناسێکی گۆشەگير هەبوو وگەنجەکە جارێكیان لە لای دانیشت، وگوێى له قسەکانى ڕاگرت وپێى خۆش بوو، جا کاتێک دەچوو بۆ لای جادووگەرەكە بە لای خواناسەکەدا دەڕۆیشت ولە لای دادەنیشت، بۆیە جادووگەرەکە لێیدەدا بەهۆی دواکەوتنەوە، گەنجەکە سكاڵای ئەمەی لای خواناسەکە کرد، ئەویش ووتى: ئەگەر له جادووگەرەکە ترسای بڵێ: لە ماڵەوە دوایان خستم، کاتێکیش لە ماڵەوە ترسایت بڵێ جادووگەرەكە دوای خستم، لەکاتێکدا ئەو لەسەر ئەم حاڵه بەردەوام بوو؛ ڕۆژێکیان ھات بەسەر ئاژەڵێکی دڕندەی زل که ڕێی هاتوچۆی له خەڵکی گرتبوو، ووتى: دەبێ ئەمڕۆ بزانم، ئایا جادووگەرەکە باشترە يان خواناسەكە؟ بەردێکی ھەڵگرت، ووتی: خوایه ئەگەر کردەوەى خواناسەكەت لەلا خۆشەویستتره له کردەوەکانى جادووگەرەکە؛ ئەم ئاژەڵە بکوژە تا خەڵکی دەربازیان بێت، بەردەکەی تێگرت وئاژەڵەکەى کوشت وخەڵكەكە دەربازیان بوو، ئینجا ھات بۆلای خواناسەکە وئەمەی بۆ باسکرد، کابرای خواناس پێی ووت: ئەی کوڕى خۆم، ئەمڕۆ تۆ لە من باشترى، كارت گەیشتۆتە ئەو ڕادەيەی كه من دەیبینم، دڵنیابه تۆ تووشى تاقیكردنەوە دەبیت، ئینجا ئەگەر تووشی تاقیكردنەوە بوویت، هەواڵ سەبارەت بە من نەدەیت، ئەمە وغوڵامەکە وای لێهاتبوو کوێری زگماگ وبەڵەکی چاك دەكردەوە، ودەرد ونەخۆشییەکانى دیکەیشی چارەسەر دەکرد بە ئیزنی خوای گەورە، هاودەمێکی پاشا كه کوێر بوو ئەمەی بیست، به خەڵات وبەراتێكی زۆرەوە ھات بۆ غوڵامەكە، ووتى: هەموو ئەم دياريە بۆ تۆ ئەگەر چاكم بکەیتەوە. غوڵامەكە ووتی: خۆ من كەس چاك ناکەمەوە، بەڵکو ھەر تەنھا خوای گەورە خەڵکی چاك دەکاتەوە، ئەگەر تۆیش باوەڕ بە خوا بهێنیت، داوات بۆ دەکەم خوای گەوره چاكت بکاتەوە، ئەویش باوەڕی به خوا هێنا وخوای گەورە چاكى کردەوە، هاتەوە بۆ لای پادشا و لە لای دانیشت ھەروەك چۆن لەپێشدا دادەنیشت، پادشا پێى ووت: کێ چاوی پێدایتەوە؟ ووتی: پەروەردگارم، پادشا ووتى: بۆ پەروەردگارێکی ترت هەیە جگە لە من؟ ووتى: پەروەردگارى منیش و تۆیش ھەر الله یە. ئەویش گرتی دەستى کرد به ئەشكەنجەدانى تاوەكو خەبەرى له غوڵامەکە دا، ئینجا غوڵامەکەیان هێنا، پادشا پێی ووت: کوڕی خۆم، له جادووگەريیدا گەیشتوویتە ئاستێك كه کوێر وبەڵەکى چاك دەکەیتەوە، وئەوە وئەوە دەکەیت. غوڵامەكە ووتی: من كەس چاك ناکەمەوە، تەنھا ھەر خوای گەورە خەڵکی چاك دەکاتەوە، ئەویشى گرت ودەستى کرد به ئەشكەنجەدانى، تا غوڵامەكە هەواڵی دا سەبارەت بە کابرای خواناس. خواناسەکەیش هێنرا پێی ووترا: له دينەكەت پاشگەز ببەرەوە، ئەویش ڕازی نەبوو، پادشا بانگى کرد هەڕەیەك هێنرا ولە بان سەری دانرا هەتا سەری کرا بە دوو کەرتەوە. پاشان هاودەمەکەی پادشا هێنرا، پێى ووترا: له دينەكەت پاشگەز ببەرەوە ئەویش ڕازى نەبوو، هەڕە لە بان سەری دانرا وسەری ئەویشی کرد بە دوو پارچەوە. ئینجا غوڵامەكەیان هێنا و پێى ووترا له دينەكەت پاشگەز ببەرەوە، ئەمیش ڕازی نەبوو، پادشاكە غوڵامەكەی دایه دەست كۆمەڵێك له پیاوەکانی لە نێوان سێ بۆ دە كەس دەبوون. ووتی: بیبەن بۆ سەر ئەو شاخە وسەری بخەن بەسەریدا، كه گەیشتنە لوتكەکەی، ئەگەر له دینەکەی پاشگەز بوویەوە باشە، ئەگەر نا فڕێيبدەنە خوارەوە، ئەوانیش بردیان وبه شاخەکەدا سەريان خست. غوڵامەكە ووتی: خوایه چۆن دەتەوێت ئەمانەم له كۆڵبکەرەوە، شاخەکە زۆر بە توندی کەوتە لەرزین ئەوان کەوتنه خوارەوە، ئەمیش بە ڕێكردن هاتەوە بۆ لای پادشا. پادشا پێى ووت: هاوەڵەکانت چییان کرد؟ ووتى: خوا له كۆڵمى كردنەوە. پادشا غوڵامەكەی دایەوە دەست چەند کەسێکی دیکه له پیاوەکانی، ووتى: بیبەن له بەلەمێکدا هەڵیبگرن تا دەگەنە ناوەڕاستى دەریاكە، ئەگەر له دینەکەی پاشگەز بوویەوه باشە ئەگەر نا فڕێیبدەنە ناو دەریاكە. ئەوانیش بردیان، غوڵامەكە ووتى: خوایه چۆن دەتەوێت ئەمانەم له كۆڵبكەرەوە، بەلەمەکە قڵپ بوویەوە وهەموو نوقم بوون، وغوڵامەكە بە ڕێكردن هاتەوە بۆ لای پادشا. پادشا پێى ووت: هاوەڵەکانت چییان كرد؟ ووتى: خوا له كۆڵمى کردنەوە، ئینجا غوڵامەكە به پادشای ووت: تۆ ناتوانیت من بکوژیت، هەتا چیت پێدەڵێم ئەوه دەكەيت. پادشا ووتى: ئەوە چییە؟ ووتى: خەڵکی هەموو لە يەك گۆڕەپانی دیاردا كۆ بکەرەوە، وبم بەستە به دارێکەوە، پاشان تيرێك له تیردانەکەم دەربھێنە، وتیرەکە بخەرە ناو جەرگەی کەوانەکەوە وپاشان بڵێ: به ناوى خوا پەروەردگارى غوڵامەكە، ودوای ئەوە تیرەکەم تێبگره، ئەگەر تۆ ئەمەت کرد، ئیتر دەمكوژیت، ئەویش هەموو خەڵکی لە يەك خاکدا كۆكردەوە و لەسەر لقی دارخورماکە منداڵەکەى بەستەوە، وپاشان تیرێکی له تيردانەکەی هەڵگرت، وخستیه ناو جەرگەی كەوانەکەوە، ووتى: بە ناوی خوا پەروەردگارى غوڵامەكە، پاشان تیرەکەی تێگرت، وبەر لایەکی سەری (لاجانگى) کەوت لە نێوان چاو وگوێی، غوڵامەكە دەستى نايە سەر لاجانگی كە شوێنى تيرەکە بوو ومرد. خەڵکی ووتیان: باوەڕمان هێنا به پەروەردگارى منداڵەکە، باوەڕمان هێنا به پەروەردگارى منداڵەكه، باوەڕمان هێنا بە پەروەردگارى منداڵەکە. پیاوێک ھات بۆ لای پادشا وپێی ووت: ئايا دەزانیت ئەوەی لێى دەترسایت؟ سوێند بە خوا ئەمڕۆ ڕوویدا، ئەمیش بریتی بوو لەوەی خەڵكی شوێنی غوڵامەكە كەوتن وهەموویان باوەڕیان بە پەروەردگاریان هێنا، پاشان پادشا فەرمانى کرد به لێدانی چاڵی گەورە ولاكێشەیی لەسەر كوچە وكۆڵانەكاندا وئاگریان تێدا كرایەوە، پادشاکە ووتى: ھەركەسێک له دینەکەی پاشگەز نەبوویەوه فڕێی بدەنە نێویەوە، ئەوانیش ئەوەی پادشاكە فەرمانی پێكردبوو جێبەجێیان کرد، هەتاوەكو تەنانەت ژنێك ھات منداڵێكى خۆی پێ بوو، وەستا لە شوێنی خۆی وحەزی نەكرد بچێتە نێو ئاگرەوە، منداڵەکەی پێی ووت: دایه ئارام بگره، چونكە بەڕاستى تۆ لەسەر هەقیت.