ਕਰਕਸ਼ (ਕਿਰਾਏਲੂ) ਉਹ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੇਰਾ ਜਿਕਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਪਰ ਉਹ ਮੇਰੇ ਲਈ ਦਰੂਦ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਦਾ।

ਕਰਕਸ਼ (ਕਿਰਾਏਲੂ) ਉਹ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੇਰਾ ਜਿਕਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਪਰ ਉਹ ਮੇਰੇ ਲਈ ਦਰੂਦ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਦਾ।

ਹੁਸੈਨ ਬਿਨ ਅਲੀ ਬਿਨ ਅਬੀ ਤਾਲਿਬ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁਮ ਤੋਂ ਰਿਵਾਇਤ ਹੈ ਕਿ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: "ਕਰਕਸ਼ (ਕਿਰਾਏਲੂ) ਉਹ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੇਰਾ ਜਿਕਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਪਰ ਉਹ ਮੇਰੇ ਲਈ ਦਰੂਦ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਦਾ।"

[صحيح] [رواه الترمذي والنسائي في الكبرى وأحمد]

الشرح

ਨਬੀ ﷺ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮ, ਅੰਬਿਆ ਜਾਂ ਵਰਨਣ ਸੁਣ ਕੇ ਉੱਤੇ ਦੁਰੂਦ ਪੜ੍ਹਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਿਹਾ: "ਸੱਚਾ ਕਰਕਸ਼ ਉਹੀ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੇਰਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੋਵੇ ਪਰ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਦਰੂਦ ਨਾ ਭੇਜੇ।" ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਵਜ੍ਹਾਂ ਹਨ: ਪਹਿਲੀ ਵਜ੍ਹਾ: ਇਹ ਕਰਕਸ਼ੀ ਇੱਕ ਐਸੇ ਚੀਜ਼ 'ਤੇ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਨਾ ਤਾਂ ਕੁਝ ਘੱਟਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਵੱਧ, ਨਾ ਕੋਈ ਧਨ ਖਰਚਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਵਜ੍ਹਾ: ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ‘ਤੇ ਕਰਕਸ਼ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਬੀ ﷺ ‘ਤੇ ਦਰੂਦ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਸਵਾਬ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਵੰਨ੍ਹਦਾ ਹੈ; ਕਿਉਂਕਿ ਦਰੂਦ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਐਹੋ ਜਿਹਾ ਹੱਕ ਨਹੀਂ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਉਸ ਉੱਤੇ ਫ਼ਰਜ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਸਵਾਬ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਤੀਜੀ ਵਜ੍ਹਾ: ਨਬੀ ﷺ ਉੱਤੇ ਦਰੂਦ ਪੜ੍ਹਨਾ ਨਬੀ ﷺ ਦੇ ਕੁਝ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਉਹੀ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਸਾਨੂੰ ਸਹੀ ਰਸਤਾ ਦਿਖਾਇਆ, ਅੱਲਾਹ ਤਆਲਾ ਵੱਲ ਦਾਅਤ ਦਿੱਤੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਵਹੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰੀਅਤ ਲਿਆ ਕੇ ਸਾਡੇ ਹੇਠਾਂ ਆਏ। ਉਹ ਸਾਡੇ ਹਿਦਾਇਤ ਦਾ ਕਾਰਣ ਹੈ—ਅੱਲਾਹ ਤਆਲਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ। ਜੋ ਉਸ ‘ਤੇ ਦਰੂਦ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਦਾ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ‘ਤੇ ਕਰਕਸ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਨਬੀ ﷺ ‘ਤੇ ਵੀ ਕਰਕਸ਼ ਹੈ, ਉਸ ਹੱਕ ‘ਤੇ ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਹੱਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

فوائد الحديث

ਨਬੀ ﷺ ਉੱਤੇ ਦਰੂਦ ਨਾ ਪੜ੍ਹਨਾ ਕਿਰਕਸ਼ੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ।

ਨਬੀ ﷺ ਉੱਤੇ ਦਰੂਦ ਪੜ੍ਹਨਾ ਸਾਰੇ ਵੇਲੇ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਨੇਕੀਆਂ ਅਤੇ ਇਬਾਦਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਉਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।

ਨਵਾਵੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਨਬੀ ﷺ ਉੱਤੇ ਦਰੂਦ ਪੜ੍ਹੇ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਦੋਹਾਂ—ਸਲਾਹ ਅਤੇ ਤਸਲਿਮ—ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ‘ਤੇ ਹੀ ਰੁਕਣਾ। ਇਸ ਲਈ ਕਦੇ ਸਿਰਫ਼ "ﷺ" ਨਾ ਕਹੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਿਰਫ਼ ਹਲੈਹਿੱਸਲਾਮ"।

ਅਬੂ ਆਲੀਆ ਨੇ (ਇੰਨੱਲਾਹ ਵ ਮਲਾਇਕਤਹੁ ਯੁਸੱਲੂਨ ਅਲੱਨਬੀ

) ਦੇ ਲਫ਼ਜ਼ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ: ਅੱਲਾਹ ਤਆਲਾ ਦੀ ਨਬੀ ﷺ ਉੱਤੇ ਸਲਾਹ ਦਾ ਮਤਲਬ ਉਸ ਦੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਫਰਿਸ਼ਤੇ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਾ ਮਤਲਬ ਦੁਆ ਕਰਨਾ ਹੈ।

ਹਲੀਮੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: "ਲਾਹੁਮਮਾ ਸੱਲਿ ਅਲਾ ਮੁਹੰਮਦ" ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅੱਲਾਹ! ਉਸਨੂੰ ਦੁਨਿਆ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਕਰ, ਉਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਉੱਚਾ ਕਰ, ਉਸਦਾ ਧਰਮ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ, ਉਸਦੀ ਸ਼ਰੀਅਤ ਕਾਇਮ ਰੱਖ, ਅਤੇ ਆਖਿਰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਉਮਮਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਫਾਅਤ ਕਰ, ਉਸਨੂੰ ਵੱਡਾ ਸਵਾਬ ਅਤੇ ਇਨਾਮ ਦੇ, ਉਸਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਪਹਿਲਿਆਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕਰ ਮਕਾਮ-ਏ ਮਹਮੂਦ ‘ਤੇ, ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸਾਰੇ ਨੇੜਲੇ ਅਤੇ ਗਵਾਹਾਂ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਰੱਖ।

التصنيفات

Dhikr on Special Occasions