الشرح

پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ به بیان انواع مردم در قرائت قرآن و بهره‌مندی از آن پرداخته‌ است: نوع اول: مؤمنی است که قرآن می‌خواند و از آن بهره می‌برد؛ او مانند ترنج است که طعم و بویش خوب و رنگ زیبایی دارد و منافع آن بسیار است؛ او به آنچه می‌خواند عمل می‌کند و به مردم سود می‌رساند. دوم: مؤمنی که قرآن نمی‌خواند، او مانند خرماست که طعمش شیرین است و بویی ندارد، دل او ایمان را در خود دارد چنانکه خرما طمعش و درونش شیرین است اما بویی ندارد که مردم ببویند؛ زیرا قرائتی از او شنیده نمی‌شود که مردم با شنیدنش آرام گیرند. سوم: منافقی که قرآن می‌خواند؛ او مانند ریحان است که بوی خوشی دارد اما طعمش تلخ است، زیرا دلش را با ایمان آباد نکرده و به قرآن عمل نمی‌کند اما در برابر مردم چنان نشان می‌دهد که انگار مؤمن است؛ از این جهت بوی خوشش به قرائت او و طعم تلخش به کفرش شبیه است. چهارم: منافقی که قرآن نمی‌خواند مانند حَنظَله است؛ بویی ندارد و طعمش نیز تلخ است؛ بی‌بویی‌اش شبیه قرآن نخواندنش و طعم تلخش به تلخی کفرش شبیه است. درونش از ایمان خالی است و سودی در ظاهرش نیست، بلکه زیانبار است.