الشرح

حدیث نعمان بن بشیر انصاری رضی الله عنهما در باب امر به معروف و نهی از منکر می باشد؛ وی از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت می کند که فرمودند: "مثال کسانی که حدود الهی را رعايت می کنند و آنان که رعايت نمی کنند". مراد از کسانی که حدود الهی را رعایت می کنند کسانی است که در دین الله، در مسیر مستقیم گام بر می دارند و واجبات را انجام داده و امور حرام را ترک می کنند؛ و مراد از کسانی که حدود الهی را رعایت نمی کنند کسانی است که مرتکب امور حرام می شوند یا واجبات را ترک می کنند. "مانند گروهی است که با قرعه کشی سوار کشتی می شوند". و بر مبنای قرعه جای آنها در بالا و پایین کشتی مشخص می شود. و به این ترتیب برخی از آنها در طبقه ی بالا و برخی در طبقه ی پایین قرار می گیرند و کسانی که در طبقه ی پایین هستند برای دسترسی به آب و استفاده کردن از آن، به طبقه ی بالا رفت و آمد می کنند، چون تنها راه دسترسی به آب همین است. اینان با خود می گویند: اگر ما در جایی که خود هستیم، یعنی در طبقه ی پایین، سوراخی ایجاد کنیم، هم به این وسیله به آب دسترسی داریم و هم با رفت و آمد به طبقه ی بالا برای ساکنان آن مزاحمت ایجاد نمی کنیم؛ و چنین تصمیمی می گیرند. رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: «اگر ساکنان طبقه ی بالا آنها را به حال خود رها کنند تا کاری که می خواهند انجام دهند، همگی هلاک شده و غرق می شوند». چون وقتی ساکنان طبقه ی پایین کشتی را سوراخ کنند، آب وارد کشتی می شود و درنتیجه کشتی غرق می شود. در ادامه فرمودند: «اما اگر جلوی آنها را بگیرند» و آنان را از این کار باز دارند «همگی نجات می یابند». هم ساکنان طبقه ی پایین و هم ساکنان طبقه ی بالا. این مثال رسول الله صلی الله علیه وسلم از امثال پر محتوا با معانی گسترده می باشد؛ مردم در دین الله مانند افرادی سوار بر کشتی در دریایی پر تلاطم و در معرض امواج هستند که در صورت زیاد بودن تعداد آنها، به ناچار باید برخی از آنها ساکن طبقه ی پایین و برخی ساکن طبقه ی بالا باشند تا اینکه حرکت کشتی متوازن باشد و تجمع و ازدحام سبب اذیت و آزار آنها نشود. این کشتی به همه ی آنها تعلق دارد؛ اگر کسی بخواهد آن را تخریب کند، باید جلوی او را بگیرند تا همگی نجات یابند و اگر او را از این کار باز ندارند و دست روی دست بگذارند، همگی غرق شده و هلاک می شوند. دین الله چنین است، زمانی که عقلا و اهل علم و دینداران دست جاهلان و سفیهان را بگیرند، همگی نجات می یابند و اگر آنها را به حال خود رها کنند تا هرچه می خواهند بکنند، همگی هلاک می شوند. چنانکه الله متعال می فرماید: «وَاتَّقُوا فِتْنَةً لَا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً وَاعْلَمُوا أَن اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ»: «و [ای مؤمنان،] از عذابی بپرهیزید كه تنها دامن ستمکاران تان را نمی گیرد؛ و بدانید که الله سخت کیفر است».