فوائد الحديث

ਅੱਲਾਹ ਤਆਲਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਜਾਹਿਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਤੇ ਦਿਲੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਕਰਨਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਨੇਕੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਲਾਹ ਤਆਲਾ ਕੋਲ ਸਭ ਤੋਂ ਫ਼ਾਇਦੇਮੰਦ ਅਮਲ ਹੈ।

ਸਾਰੇ ਅਮਲ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਅੱਲਾਹ ਤਆਲਾ ਦੇ ਜ਼ਿਕਰ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਲਈ ਵਜੂਦ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹਨ।ਅੱਲਾਹ ਤਆਲਾ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: **﴿وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي﴾**

(ਨਮਾਜ਼ ਕਾਇਮ ਕਰ ਮੇਰੇ ਜ਼ਿਕਰ ਲਈ)। ਅਤੇ ਨਬੀ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ:

**"ਬੇਸ਼ਕ ਤਵਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਕਾਬਾ ਦੇ ਗਿਰਦ, ਸਫ਼ਾ ਮਰਵਾ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਸਈ ਕਰਨੀ, ਅਤੇ ਜਮਰਾਤ ਨੂੰ ਕংਕੜ ਮਾਰਨਾ — ਇਹ ਸਾਰੇ ਅਮਲ ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਜ਼ਿਕਰ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਲਈ ਰੱਖੇ ਗਏ ਹਨ"**(ਰਵਾਇਤ: ਅਬੂ ਦਾਊਦ ਅਤੇ ਤਿਰਮਿਧੀ)।

ਇਮਾਮ ਇਜ਼ਜ਼ ਇਬਨ ਅਬਦੁਸਲਾਮ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ **"ਅਲ-ਕਵਾਿਇਦ"** ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ: ਇਹ ਹਦੀਸ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੀ ਇਬਾਦਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਮਿਹਨਤ (ਥਕਾਵਟ) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਵਾਬ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ,ਬਲਕਿ ਕਈ ਵਾਰੀ ਅੱਲਾਹ ਤਆਲਾ ਥੋੜ੍ਹੇ ਅਮਲਾਂ 'ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਅਜਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਈ ਵਧੇਰੇ ਅਮਲਾਂ ਨਾਲੋਂ।ਸਵਾਬ ਦਾ ਇਨਹਿਸਾਰ ਅਮਲ ਦੀ ਸ਼ਰਫ ਅਤੇ ਦਰਜੇ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਮਨਾਵੀ ਨੇ **ਫੈਜ਼ ਅਲ-ਕਦੀਰ** ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ:

ਇਹ ਹਦੀਸ ਇਸ ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ **ਜ਼ਿਕਰ** ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰੀਨ ਅਮਲ ਸੀ ਜੋ ਇਸ ਨਾਲ ਮੁਖਾਤਬ ਸਨ।ਪਰ ਜੇਕਰ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਕਿਸੇ ਬਹਾਦਰ ਅਤੇ ਨਿਰਭੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕਹੀ ਜਾਂਦੀ, ਜੋ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮ ਲਈ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਸ ਲਈ **ਜਿਹਾਦ** ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਹੁੰਦਾ।

ਜੇਕਰ ਉਹ ਕੋਈ ਅਮੀਰ ਹੋਵੇ ਜਿਸ ਦੇ ਮਾਲ ਨਾਲ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਲਈ **ਸਦਕਾ**।ਜੋ ਹੱਜ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਰੱਖਦਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਲਈ **ਹੱਜ**।ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਮਾਪੇ ਹੋਣ, ਉਸ ਲਈ **ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖਿਦਮਤ**।ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹਦੀਸਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਮਲਾਂ ਦੀ ਫਜੀਲਤਾਂ ਵਿਚ ਇਤਤਿਫਾਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸਭ ਤੋਂ ਮੁਕੰਮਲ **ਜ਼ਿਕਰ** ਉਹ ਹੈ ਜੋ **ਜ਼ਬਾਨ ਨਾਲ ਉਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਤਦਬُّਰ (ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਸੋਚ)** ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।ਫਿਰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ **ਜ਼ਿਕਰ** ਹੈ ਜੋ ਸਿਰਫ **ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇ**, ਜਿਵੇਂ ਤਫੱਕੁਰ (ਚਿੰਤਨ)।

ਫਿਰ ਉਹ ਜੋ ਸਿਰਫ **ਜ਼ਬਾਨ ਨਾਲ** ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਜ਼ਿਕਰ ਵਿੱਚ **ਇਨਸ਼ਾ ਅੱਲਾਹ ** ਅਜਰ ਹੈ।

ਮੁਸਲਮਾਨ ਦਾ ਹਾਲਾਤ ਨਾਲ ਮੁਤਾਲਿਕ ਅਜ਼ਕਾਰਾਂ ਦੀ ਪਾਬੰਦੀ ਕਰਨਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ **ਸਵੇਰ ਤੇ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਅਜ਼ਕਾਰ**, **ਮਸਜਿਦ, ਘਰ ਜਾਂ ਬਾਥਰੂਮ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਅਤੇ ਨਿਕਲਣ ਦੇ ਅਜ਼ਕਾਰ** ਆਦਿ — ਇਹ ਸਭ ਉਸਨੂੰ **ਅੱਲਾਹ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਯਾਦ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ** ਬਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।