فوائد الحديث

Nevevî şöyle demiştir: Hadiste, malı hakkını yerine getirerek elde eden ve onu iyi amaçlar için harcayan kimse için malın fazileti bildirilmiştir.

Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem-, ümmetinin durumunu ve onlara açılacak olan dünya hayatının süsleri ve fitnelerinden haber vermiştir.

Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem-'in kullandığı yöntemlerden biri de manaların daha iyi anlaşılabilmesi için misaller vermesidir.

Sadaka vermeyi ve iyi amaçlar için para harcamayı teşvik etmiş, cimriliğe karşı da uyarıda bulunmuştur.

"İyilik kötülük getirmez" sözünden, rızkın bol da olsa hayırların arasından olduğu, hak edenlere karşı cimrilik yapmak ve şeriatın izin vermediği işlerde kullanmak suretiyle şerre maruz kaldığı anlaşılmaktadır. Aynı şekilde Allah'ın, hayır olarak takdir ettiği her şeyin şer olmadığı ve bunun tersinin de söz konusu olduğu anlaşılmaktadır. Ancak kendisi hayırla rızıklandırılan bir kimsenin, o malını tasarrufu sebebiyle kendisine kötülük getirecek bir şeye maruz kalmasından korkulur.

Dikkat etmeyi gerektiren durumlarda cevap vermekte acele edilmemelidir.

Tîbî şöyle demiştir: Bu hadisten dört sınıf anlaşılır. Tadını çıkararak kendini kaptırmış halde aşırıya giderek karnı şişinceye kadar yiyen ve yediğini çıkartmayan kimse. Ölüm ona hızla gelir. Aynı şekilde yiyen, fakat hastalığa yakalandıktan sonra onu savuşturmak için hileye başvuran kimse. Oysa hastalık onu yener ve öldürür. Yine aynı şekilde yiyen, fakat kendisine zararlı olanı uzaklaştırmak için acele edip hazmedinceye kadar onu bastıran kimse. Bu kimse kurtulur. Sonuncusu ise kendini kaptırmadan aşırıya gitmeden, sadece açlığını bastırmakla yetinerek ölmeyecek kadar yiyen kimse. Birincisi kâfir gibidir. İkincisi ise kaçırdığı zamanlar dışında günahından vazgeçmeyen ve tövbe etmekten gafil olan günahkâr gibidir. Üçüncüsü ise kabul edileceği yerde aceleyle tövbe eden karışık kimse gibidir. Dördüncüsü ise dünya hayatında zahit, ahireti arzulayan kimse gibidir.

İbnu'l-Münîr şöyle demiştir: Bu hadiste olağanüstü benzetmeler vardır. Birincisi: Mal ve onun büyümesi, bitkilere ve onun görünümüne benzetilmiştir. İkincisi: Kendisini tamamen mal kazanmaya ve sebeplere kaptırmış olan kimse, kendisini otlara kaptırmış olan otlak hayvanlara benzetilmiştir. Üçüncüsü: Malı çoğaltmak ve onu biriktirmek, oburluğa ve yemekle karnını doldurmaya benzetilmiştir. Dördüncüsü: İnsanlarda aşırı cimriliğe sebep olan değerine rağmen, maldan verilen hayvanların çıkarttığı dışkıya benzetilmiştir. Hadiste aynı zamanda malın İslam'a göre ne kadar pis olduğunu gösteren harika bir işaret vardır. Beşincisi: Malı toplamayı ve biriktirmeyi bırakan kişi, dinlenmeye çekilmiş Güneş'e yanını dönmüş bir koyuna benzetilmiştir. Çünkü bu, onun sükunet ve huzur bakımından en iyi hallerinden biridir. Aynı zamanda hayvanın kendi maslahatına olan işlerin farkında olduğuna da bir işaret vardır. Altıncısı: Hak sahiplerine haklarını vermeden mal biriktiren kimsenin ölümü, kendisine zarar verecek olanı uzaklaştırmaktan gafil olan hayvanın ölümüne benzetilmiştir. Yedincisi: Mal, bir düşmana dönüşmesinden emin olunmayan arkadaşa benzetmiştir. Mal, kendisine duyulan sevgiden ötürü bağları sıkıca bağlanır ve güçlendirilir. Bu durumda, onu hakkı olandan alıkoymayı, dolayısıyla sahibini cezalandırmaya sebep olmayı gerektirir. Sekizincisi: Malı haksız yollarla elde eden kimse, yiyen ve doymayan kimseye benzetilmiştir.

Sindî de şöyle demiştir: Burada bildirilen haberde iki durum söz konusudur. Birincisi malı usulüne uygun olarak toplamak, ikincisi ise onu harcanması gereken yerlerde harcamak. Bunlardan biri bulunmadığı zaman, zararlı olur. Şöyle de denilebilir: Hadiste iki ölçü arasındaki bağlantıya bir işaret vardır. Kişi, malını usulüne uygun bir şekilde elde etmediği sürece, harcaması gerektiği yerlere harcamaya muvaffak olamayacaktır.