((حه‌سویدییێ ب ئێكودوو نه‌به‌ن، ئێكودوو نه‌خاپینن، كه‌ربێ ژ ئێك و دوو ‌ڕانه‌كه‌ن، پشتا خۆ نه‌ده‌نه‌ ئێكودوو، هنده‌ك ژ هه‌وه‌ فرۆتنێ ل سه‌ر فرۆتنا هنده‌كێن…

((حه‌سویدییێ ب ئێكودوو نه‌به‌ن، ئێكودوو نه‌خاپینن، كه‌ربێ ژ ئێك و دوو ‌ڕانه‌كه‌ن، پشتا خۆ نه‌ده‌نه‌ ئێكودوو، هنده‌ك ژ هه‌وه‌ فرۆتنێ ل سه‌ر فرۆتنا هنده‌كێن دیڕا نه‌كه‌ن، ببنه‌ عه‌بدێن خودێ و برایێن ئێك

ژ ئه‌بو هوره‌یره‌ی (خودێ ژێ ڕازی بیت) گۆت: پێغه‌مبه‌رێ خودێ (صه‌لات و سه‌لامێن خودێ ل سه‌ر بن) گۆت: ((حه‌سویدییێ ب ئێكودوو نه‌به‌ن، ئێكودوو نه‌خاپینن، كه‌ربێ ژ ئێك و دوو ‌ڕانه‌كه‌ن، پشتا خۆ نه‌ده‌نه‌ ئێكودوو، هنده‌ك ژ هه‌وه‌ فرۆتنێ ل سه‌ر فرۆتنا هنده‌كێن دیڕا نه‌كه‌ن، ببنه‌ عه‌بدێن خودێ و برایێن ئێك، موسلمان برایێ موسلمانییه‌، نه‌ زۆڕدارییێ لێ دكه‌ت، نه‌ پشتا وی به‌ردده‌ت و وی شه‌رمزار دكه‌ت، و نه‌ وی كێم دكه‌ت، ته‌قوا یا د ڤێرێدا)) سێ جاران ئاماژه‌ كره‌ سینگێ خۆ ((ئه‌و خرابی ب تنێ تێرا مرۆڤی هه‌یه‌ كو مرۆڤ برایێ خۆ یێ موسلمان كێم بكه‌ت، موسلمان هه‌می ل موسلمانی یێ حه‌رامه‌، خوینا وی و مالێ وی و نامویسا وی)).

[صحيح] [رواه مسلم]

الشرح

پێغه‌مبه‌ری (صه‌لات و سه‌لامێن خودێ ل سه‌ر بن) شیره‌ت ل موسلمانی كر د گه‌ل برایێ خۆ یێ موسلمان یێ باش بیت، و هنده‌ك ژ وان تشتێن ل سه‌ر وی د فه‌ر ژی بۆ دیار كرن، د گه‌ل هنده‌ك تۆڕه‌ و ئادابان و تشتێن وه‌كی وان، ژ ڤانه‌ ژی: شیره‌تا ئێكێ: حه‌سویدییێ ب ئێكودوو نه‌به‌ن، وه‌سا كو هنده‌ك ژ هه‌وه‌ هیڤییا هندێ بكه‌ن ئه‌و قه‌نجی و نیعمه‌تا ل سه‌ر هنده‌ك كه‌سێن هه‌ی نه‌مینیت. شیره‌تا دووێ: نه‌جشێ و فێلبازییێ ل ئێكودوو نه‌كه‌ن، ب وێ چه‌ندێ كو مرۆڤ بچیت بهایێ تشتی گران بكه‌ت و وی نه‌ڤێت وی تشتی بكڕیت، به‌لكی دڤێت ئه‌و كه‌سێ دێ فرۆشیت بۆ خۆ مفای ببینیت یان دڤێت زیانێ بگه‌هینیته‌ وی كه‌سێ دێ كڕیت. شیره‌تا سێیێ: كه‌ربێ ل دژی ئێكودوو ڕانه‌كه‌ن، كه‌رب ژی ئه‌ڤه‌یه‌ ده‌مێ مرۆڤی بڤێت زیان بگه‌هیته‌ ئێكێ دی و ئه‌و دژی ڤیان و حه‌زژێكرنێیه‌، ئه‌و نه‌بیت ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ كه‌ربڤه‌بوونە بۆ خودێ بیت، هنگی ئه‌ڤا هه‌نێ واجبه‌ و پێدڤییه‌ هه‌بیت. شیره‌تا چارێ: پشتا خۆ نه‌ده‌نه‌ ئێك، وه‌سا كو هه‌ر ئێك ژ هه‌وه‌ پشتا خۆ بده‌ته‌ برایێ خۆ و وی بهێلیت و ته‌ركا وی بكه‌ت. شیره‌تا پێنجێ: بلا هنده‌ك ژ هه‌وه‌ كڕین و فرۆتنێ ل سه‌ر كڕین و فرۆتنا هنده‌كێن دی نه‌كه‌ن، ب وێ چه‌ندێ كو مرۆڤ بێژیته‌ وی كه‌سێ تشته‌كی دكڕیت: من ژی وه‌كی وی یێ كڕی به‌لێ ئه‌رزانتر یان باشتر و ب هه‌مان بها. پاشی پێغه‌مبه‌ری (صه‌لات و سه‌لامێن خودێ ل سه‌ر بن) شیره‌ته‌كا كۆمكه‌ر كر و گۆت: وه‌كی برایان بن، ب هێلانا وان پاشڤه‌برنێن به‌حس ژێ هاتییه‌ كرن و ب ڤیان و حه‌زژێكرن و دلپێڤه‌بوون و نەرمی و هاریكارییا ل سەر باشییێ، د گه‌ل پاقژكرنا دلی و شیره‌تكرنێ ل ئێك د هه‌ر ڕه‌وشه‌كا هه‌بیت. ژ وان تشتێن ڤێ براینییێ ل سه‌ر مرۆڤی فه‌ر دكه‌ت: چێنابیت مرۆڤ زۆڕدارییێ ل برایێ خۆ بكه‌ت و ده‌ستدرێژییێ بكه‌ته‌ سه‌ر. چێنابیت ده‌مێ مرۆڤ دبینیت زۆڕداری یا ل برایێ وی یێ موسلمان دهێته‌ كرن؛ وی بهێلیت و پشتا وی به‌رده‌ت ل جهه‌كی كو ئه‌و دشیا وی سه‌ربێخیت و ڤێ زۆڕدارییێ ژ سه‌ر وی ڕاكه‌ت. چێنابیت مرۆڤ برایێ خۆ یێ موسلمان كێم بكه‌ت و ب چاڤێ كێماسی و ب كێم دیتنێ به‌رێ خۆ بده‌تێ، ئه‌ڤ به‌رێخۆدانه‌ ژی ژ ئه‌گه‌رێ خۆمه‌زنكرنه‌كا دلی په‌یدا دبیت. پاشی پێغه‌مبه‌ری (صه‌لات و سه‌لامێن خودێ ل سه‌ر بن) سێ جاران دیار كر كو ته‌قوا یا د دلیدا و جهێ وێ دله‌، و هه‌ر كه‌سێ تێرا هندێ ته‌قوا د دلیدا هه‌بیت كو بخوازیته‌ هندێ ئه‌ڤ مرۆڤه‌ ڕه‌وشتێ وی یێ جوان بیت و ژ خودێ بترسیت و هه‌ست ب چاڤدێری و زێره‌ڤانییا وی بكه‌ت؛ هنگی ئه‌و چ موسلمانان كێم ناكه‌ت و ب ڕاستی كێمكرنا وی بۆ برایێ وی یێ موسلمان تێرا وی هه‌یه‌ سالۆخه‌تێن خرابییێ و ڕه‌وشتێن كێم ل ده‌ڤ هه‌بن، ئه‌ڤه‌ ژی چونكی نیشانه‌ ل سه‌ر هندێ خۆمه‌زنكرنه‌ك یا د دلێ ویدا. پاشی پێغه‌مبه‌ری (صه‌لات و سه‌لامێن خودێ ل سه‌ر بن) پشتڕاستی ل یا بووری كر و دیار كر كو موسلمان ب هه‌میڤه‌ یێ ل سه‌ر موسلمانی حه‌رامه‌: خوینا وی یا ل سه‌ر مرۆڤی حه‌رامه‌ و چێنابیت ب كوشتنێ یان برینداركرنێ یان لێدانێ یان هه‌ر شێوه‌یه‌كێ دی یێ هه‌بیت ده‌ستدرێژییێ بكه‌ته‌ سه‌ر، كا چاوا مالێ وی ژی یێ ل سه‌ر مرۆڤی حه‌رامه‌ و نابیت مرۆڤ بێی حه‌ق ڤی مالی ببه‌ت، دیسان نامویسا وی ژی یا حه‌رامه‌ و چێنابیت مرۆڤ به‌حسێ نامویس و كه‌رامه‌تا وی یان یا كه‌سوكارێن وی بكه‌ت.

فوائد الحديث

فه‌رمانكرن ب هه‌ر تشته‌كێ براینییا دینی ل سه‌ر مرۆڤی پێدڤی دكه‌ت و پاشڤه‌برن ژ هه‌ر تشته‌كێ دژی ڤێ براینییێ بیت ژ گۆتن و كریاران.

سه‌روكانی و هێزا ته‌قوایێ ئه‌وه‌ یا د دلیدا هه‌ی ژ نیاسینا خودێ و ترسا ژ وی و هه‌ستكرنا ب چاڤدرێرییا وی، ئه‌ڤ ته‌قوایه‌ ژی چه‌ندین كارێن باش ژێ په‌یدا دبن.

لادانا دیار و ب سه‌رڤه‌ نیشانه‌ ل سه‌ر لاوازییا ته‌قوایێ د دلیدا.

پاشڤه‌برن ژ نه‌خۆشی گه‌هاندنێ ب موسلمانی ب چ ڕه‌نگێ هه‌بیت، چ ب گۆتنه‌كێ بیت یان ب كریاره‌كێ بیت.

ژ حه‌سویدییێ نینه‌ مرۆڤ حه‌ز بكه‌ت و هیڤییان بخوازیت كو مرۆڤی ژی وه‌كی فلان كه‌سی هه‌بیت، ئه‌گه‌ر هیڤیخواستنا نه‌مانا وێ قه‌نجی و نیعمه‌تێ ل سه‌ر یێ دی د گه‌لدا نه‌بیت، ئه‌ڤا هه‌نێ ژی دبێژنێ (غبطة)، ئه‌و تشته‌كێ دروسته‌ و دبیته‌ هاریكار بۆ مرۆڤی ل سه‌ر هه‌ڤڕكیكرن و به‌ریكانێ ل سه‌ر كارێن باش و خێرێ.

مرۆڤ ب سرۆشتێ خۆ حه‌ز ژ هندێ ناكه‌ت ئێكێ دی ژ وی باشتر بیت و پتر باشی ل ده‌ڤ هه‌بن، ڤێجا ئه‌گه‌ر ڤیا ئه‌ڤ باشییه‌ ل سه‌ر كه‌سێ دی نه‌مینن؛ ئاها ئه‌و حه‌سویدییا نه‌باشه‌، به‌لێ ئه‌گه‌ر ڤیا هه‌ڤڕكییێ د گه‌ل كه‌سێ دی بكه‌ت و ئه‌وان باشییان ل ده‌ڤ خۆ ژی په‌یدا بكه‌ت؛ هنگی ئه‌ڤه‌ (غبطة)ـیه‌ و تشته‌كێ دروسته‌.

ئه‌و ئێك ناچیته‌ د بن بابه‌تێ كڕین و فرۆتنێ ل سه‌ر كڕین و فرۆتنا برایێ موسلمان كو مرۆڤ بۆ بكڕی دیار بكه‌ت كو حیله‌ و فێلبازییه‌كا ئاشكه‌را یا ل وی هاتییه‌ كرن، ئه‌ڤا هه‌نێ ژ وان تشتانه‌ یێن شیره‌تكرنا بۆ موسلمانی ل سه‌ر مرۆڤی فه‌ر دكه‌ت و دڤێت مرۆڤ پێ ڕابیت، ب مه‌رجه‌كی ئنیه‌تا مرۆڤی شیره‌تكرن بیت ل برایێ وی یێ بكڕ، نه‌كو زیانگه‌هاندن بیت ب فرۆشیاری، و كار هه‌می ل دویڤ ئنیه‌تانه‌.

ئه‌و ئێك ناچیته‌ د بن بابه‌تێ كڕین و فرۆتنێ ل سه‌ر كڕین و فرۆتنا برایێ موسلمان ئه‌گه‌ر هێشتا بكڕ و فرۆشیار ڕازی نه‌بووینه‌ و ل سه‌ر بهایه‌كێ دیار نه‌گه‌هشتینه‌ ڕێككه‌ڤتنه‌كێ و بها دیار نه‌كربیت.

كه‌ربڤه‌بوونا بۆ خودێ ناچیته‌ د بن وێ كه‌ربڤه‌بوونێدا یا د فه‌رمووده‌یێدا پاشڤه‌برن ژێ هاتییه‌ كرن، به‌لكی كه‌ربڤه‌بوونا بۆ خودێ كاره‌كێ فه‌ر و پێدڤییه‌ و ئه‌و ژ بلندترین و گرانترین پله‌یێن باوه‌رییێیه‌.