الشرح

ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਮਸਲਮਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਸਲਮਾਨ ਭਰਾ ਨਾਲ ਭਲਾਈ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਵੱਲ ਕੁਝ ਜ਼ਰੂਰੀ ਫਰਾਇਜ਼ ਅਤੇ ਅਦਾਬ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ; ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਇਹ ਹਨ: ਪਹਿਲੀ ਨਸੀਹਤ: ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਹਿੰਸਾ ਨਾ ਕਰੋ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਦੀ ਨੀਮਤ ਦੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਦੀ ਖ਼ਾਹਿਸ਼ ਹੋਵੇ। ਦੂਜੀ ਨਸੀਹਤ: ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਨ ਕਰੋ, ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਖਰੀਦਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ; ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਫਾਇਦਾ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਜਾਂ ਖਰੀਦਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇਣ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤੀਜੀ ਨਸੀਹਤ: ਨਫਰਤ ਨਾ ਕਰੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਨਫਰਤ ਦਾ ਮਤਲਬ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪਿਆਰ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਹੈ; ਸਿਵਾਏ ਉਸ ਨਫਰਤ ਦੇ ਜੋ ਅੱਲਾਹ ਵਾਸਤੇ ਹੋਵੇ, ਜੋ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਚੌਥੀ ਨਸੀਹਤ: ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਦੂਰ ਦੂਰੀ ਨਾ ਰੱਖੋ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਪਿੱਠ ਫੇਰ ਦੇਵੇ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਮੂੰਹ ਮੋੜ ਕੇ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਪੰਜਵੀਂ: ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਵੇਚੇ 'ਤੇ ਨਾ ਵੇਚੋ, ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਕਿ: “ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਔਖੀ ਕਿੰਮਤ 'ਤੇ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਇਸੇ ਕਿੰਮਤ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।” ਫਿਰ ਹੁਜ਼ੂਰ ﷺ ਨੇ ਇੱਕ ਸਾਰਗਰਭਿਤ ਨਸੀਹਤ ਫਰਮਾਈ: “ਇਕ ਦੂਜੇ ਲਈ ਭਰਾ ਬਣੋ” — ਉਪਰੋਕਤ ਮਨਾਹੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ, ਤੇ ਪਿਆਰ, ਨਰਮੀ, ਰਹਿਮ, ਨਰਮ ਮਿਜਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਨੇਕੀ ਵਿੱਚ ਪਰਸਪਰ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇਣ ਰਾਹੀਂ, ਸਾਫ ਦਿਲੀ ਅਤੇ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਖ਼ਲੋਸ ਦਿਲੀ ਨਾਲ ਨਸੀਹਤ ਕਰਨ ਨਾਲ। ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲਾਜਮੀ ਤਕਾਜਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਇਹ ਵੀ ਹੈ: ਉਹ ਆਪਣੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭਰਾ ਉੱਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਨਾ ਕਰੇ ਅਤੇ ਉਸ 'ਤੇ ਜਬਰ ਨਾ ਕਰੇ। ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭਰਾ ਨੂੰ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣ ਨਾ ਦੇਵੇ, ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਅਕੇਲਾ ਛੱਡੇ ਜਿਥੇ ਉਹ ਉਸ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਜ਼ੁਲਮ ਦੂਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ। ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਹਕੀਰ ਨਾ ਸਮਝੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਥੋੜਾ ਨਾ ਜਾਣੇ, ਅਤੇ ਉਸ ਵੱਲ ਹਿੱਕਾਰੀ ਤੇ ਤੱਬੀਰ ਭਰੀ ਨਿਗਾਹ ਨਾਲ ਨਾ ਵੇਖੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਦਿਲ ਦੇ ਤਕੱਬੁਰ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰੀ ਵਾਅਜ਼ੇਹ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਰਹੇਜ਼ਗਾਰੀ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਰਹੇਜ਼ਗਾਰੀ ਹੋਵੇ ਜੋ ਚੰਗੇ ਅਖਲਾਕ, ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਡਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਦਾ ਤਕਾਜਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੂੰ ਹਕੀਰ ਨਹੀਂ ਸਮਝੇਗਾ। ਆਪਣੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭਰਾ ਨੂੰ ਹਕੀਰ ਸਮਝਣਾ ਹੀ ਬੁਰੇ ਅਖਲਾਕਾਂ ਅਤੇ ਖ਼ਰਾਬ ਖ਼ਸਲਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ — ਅਤੇ ਇਹ ਦਿਲ ਦੇ ਤਕੱਬੁਰ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਹਜ਼ਰਤ ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਪੱਕੀ ਤਾਕੀਦ ਕੀਤੀ ਕਿ ਹਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਉੱਤੇ ਹਰਾਮ ਹੈ: ਉਸ ਦਾ ਖ਼ੂਨ — ਕਿ ਕੋਈ ਉਸ ਦੀ ਜਾਨ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰੇ, ਚਾਹੇ ਕਤਲ ਕਰ ਕੇ ਜਾਂ ਜ਼ਖ਼ਮ, ਮਾਰ ਪੀਟ ਆਦਿ ਰਾਹੀਂ; ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਮਾਲ — ਕਿ ਬੇਹੱਕ ਉਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਲੈ ਲਏ; ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ — ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਜਾਂ ਖ਼ਾਨਦਾਨੀ ਨਸਬ ਉੱਤੇ ਬਦਗੁਮਾਨੀ ਜਾਂ ਬਦਨਾਮੀ ਕਰੇ।