فوائد الحديث

نووی گفت: (سدِّدوا وقاربوا): کار درست را طلب کنید، و بر آن عمل نمایید، و اگر در انجام آن عاجز گردیدید، نزدیک آن قرار گیرید؛ یعنی: به آن نزدیک شوید، و السداد: بمعنی درست و صواب است، و آن بین افراط و تفریط است، پس زیاده روی و کوتاهی نکنید.

ابن باز گفت: اعمال نیک سبب ورود به بهشت می گردد، چنان که اعمال بد سبب ورود به جهنم می گردد، و حدیث نشان می دهد که ورود آنان به بهشت ​​صرفاً ناشی از کار نیست، بلکه عفو و رحمت الله متعال لازمۀ آن است، پس آنان بسبب اعمالشان وارد آن شدند، اما آنچه لازمه این امر می گردد رحمت، عفو و مغفرت الله متعال است.

بنده فریب کارش را نمی خورد و مغرور آن نمی شود، هر چقدر هم که بزرگ باشد؛ چون حق الله متعال از کار او بزرگتر است، پس بنده باید همزمان خوف و امید داشته باشد.

فضل و رحمت الله متعال از اعمال بنده گانش فراختر است.

اعمال نیک سبب ورود بهشت می گردد، اما دستیابی به آن به فضل و رحمت الله متعال می باشد.

کرمانی می گوید: «اگر همه مردم جز به رحمت الله متعال وارد بهشت ​​نمی شوند، پس وجه تخصیص رسول الله صلی الله علیه وسلم به تذکر آن این است که اگر ورود آن به بهشت قطعی باشد، داخل نمی شود جز به رحمت الله متعال؛ پس غیر او بشکل اولی وارد بهشت نمی شود.

نووی فرمود: در معنی این قول الله متعال: ﴿ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ﴾ [النحل: 32]، «درود بر شما. به [پاداش‌] آنچه می‌کردید [اینک] به بهشت درآیید»، ﴿وَتِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتِي أُورِثْتُمُوهَا بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ﴾ [الزخرف: 72]، این همان بهشتى است كه در برابر اعمالتان به شما داده‌اند، و مانند این آیت های دیگر که دلالت بر ورود به بهشت بسبب اعمال می باشد، با این احادیث تعارض ندارند، بلکه معنی آیت ها این است که ورود به بهشت بسبب اعمال است، اما توفیق بر اعمال، هدایت بر اخلاص در آن و پذیرفتن آن به رحمت و فضل الله متعال صورت می گیرد، پس درست است که بمجرد عمل وارد بهشت نمی شود، که مراد حدیث همین است، و نیز درست است که گفت شود او بسبب اعمالش وارد بهشت گردید؛ یعنی بسبب آن، که آن رحمت الله متعال است.

ابن جوزی می گوید: از این می توان چهار پاسخ آورد: اول: توفیق عمل از رحمت الله متعال است، و اگر رحمت قبلی الله متعال نبود، نه ایمان و نه اطاعتی که موجب نجات می شود، حاصل می شد، دوم: منفعت بنده به مولای او بر می گردد، پس عمل او برای مولای اوست، پس به هر پیمانه که به او پاداش بدهد از فضل اوست، سوم: در برخی از احادیث آمده است که محض ورود به بهشت از رحمت الله متعال است، چهارم: طاعت ها در مدت کوتاهی انجام شده است، و ثواب تمام نشدنی است، پس انعام تمام نشدنی در پاداش چیزی تمام شدنی، بفضل و احسان است نه در برابر اعمال.

رافعی گفته است: عمل کننده نباید برای نجات و کسب درجه به عمل خود تکیه کند؛ زیرا او به توفیق الله متعال عمل نموده است، و معصیت را به عصمت الله متعال ترک نموده، پس همۀ این اعمال به فضل و رحمت او تعالی صورت گرفته است.