ਤੂੰ ਇਕ ਅਹਲਿ-ਕਿਤਾਬ ਕੌਮ ਵਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈਂ। ਜਦੋਂ ਤੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੇ, ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਲ ਬੁਲਾ ਕਿ ਉਹ…

ਤੂੰ ਇਕ ਅਹਲਿ-ਕਿਤਾਬ ਕੌਮ ਵਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈਂ। ਜਦੋਂ ਤੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੇ, ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਲ ਬੁਲਾ ਕਿ ਉਹ ਗਵਾਹੀ ਦੇਣ ਕਿ ਅਲ੍ਹਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਮਾਬੂਦ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ﷺ ਅਲ੍ਹਾ ਦੇ ਰਸੂਲ ਹਨ।

ਇਬਨ ਅੱਬਾਸ (ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁਮਾ) ਤੋਂ ਰਿਵਾਇਤ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਨੇ ਮੁਆਜ਼ ਇਬਨ ਜਬਲ ਨੂੰ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯਮਨ ਭੇਜਿਆ, ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਫਰਮਾਇਆ:« "ਤੂੰ ਇਕ ਅਹਲਿ-ਕਿਤਾਬ ਕੌਮ ਵਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈਂ। ਜਦੋਂ ਤੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੇ, ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਲ ਬੁਲਾ ਕਿ ਉਹ ਗਵਾਹੀ ਦੇਣ ਕਿ ਅਲ੍ਹਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਮਾਬੂਦ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ﷺ ਅਲ੍ਹਾ ਦੇ ਰਸੂਲ ਹਨ। ਜੇ ਉਹ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਮੰਨ ਲੈਣ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਗਾਹ ਕਰ ਦੇ ਕਿ ਅਲ੍ਹਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਤੇ ਰਾਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਨਮਾਜ਼ਾਂ ਫਰਜ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨ ਲੈਣ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸ ਕਿ ਅਲ੍ਹਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਜਕਾਤ ਫਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਮੀਰਾਂ (ਧਨਵਾਨਾਂ) ਤੋਂ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨ ਲੈਣ, ਤਾਂ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ) ਕੀਮਤੀ ਮਾਲ-ਦੌਲਤ ਤੋਂ ਬਚਣਾ (ਨਾ ਲੈਣਾ)। ਅਤੇ ਮਜ਼ਲੂਮ (ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ) ਦੀ ਬਦ-ਦੁਆ ਤੋਂ ਬਚਣਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੇ ਅਤੇ ਅਲ੍ਹਾ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਕੋਈ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।"

[صحيح] [متفق عليه]

الشرح

"ਜਦੋਂ ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਮੁਆਜ਼ ਬਿਨ ਜਬਲ (ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁ) ਨੂੰ ਯਮਨ ਦੇਸ਼ ਵਲ ਅੱਲਾਹ ਵਲ ਬੁਲਾਉਣ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਤਾਲੀਮ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਕੇ ਭੇਜਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵਾਜ਼ੇਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਨਸਾਰਾ (ਈਸਾਈ) ਕੌਮ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਗੇ—ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਇਸ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣ। ਫਿਰ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਾਅਵਤ ਦਿਣ ਵਿੱਚ ਤਰਤੀਬ ਨਾਲ, ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਮ ਗੱਲ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਿਆਂ ਕਰੇ।" "ਫਿਰ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਕੀਦੇ ਦੀ ਇਸਲਾਹ ਵੱਲ ਬੁਲਾਏ — ਕਿ ਉਹ ਗਵਾਹੀ ਦੇਣ ਕਿ ਅੱਲਾਹ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਮਾਬੂਦ ਨਹੀਂ, ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ﷺ ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਰਸੂਲ ਹਨ।" "ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਜੇ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਮਾਜ਼ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇਣਗੇ; ਕਿਉਂਕਿ ਨਮਾਜ਼ ਤਉਹੀਦ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਫਰਜ਼ ਇਬਾਦਤ ਹੈ।" "ਜਦੋਂ ਉਹ ਨਮਾਜ਼ ਕਾਇਮ ਕਰ ਲੈਂ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਮੀਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਹੁਕਮ ਦੇਣਗੇ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਜਕਾਤਾਂ ਆਪਣੇ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਦੇਣ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਾਵਧਾਨੀ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਕੀਮਤੀ ਮਾਲ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਫਰਜ਼ ਕਿਥੇ ਵੀ ਮੀਨਾਨੀ (ਉਤਮ) ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਮਿਦਾਨੀ (ਦਰਮਿਆਨੀ) ਹੁੰਦੀ ਹੈ।" "ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੁਲਮ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ, ਤਾਕਿ ਮਜ਼ਲੂਮ (ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ) ਉੱਤੇ ਦुਆ ਨਾ ਕਰੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੀ ਦुਆ ਕਬੂਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।"

فوائد الحديث

"ਅਲ੍ਹਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਮਾਬੂਦ ਨਹੀਂ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਅੱਲਾਹ ਦੀ ਹੀ ਇਬਾਦਤ ਕਰਨੀ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੀ ਇਬਾਦਤ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦੇਣਾ।"

"ਮੁਹੰਮਦ ﷺ ਦੀ ਰਸਾਲਤ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਈਮਾਨ ਲੈਆਉਣਾ, ਜੋ ਕੁਝ ਉਹ ਲਿਆਏ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਮੰਨਣਾ ਅਤੇ ਇਹ ਯਕੀਨ ਕਰਨਾ ਕਿ ਮੁਹੰਮਦ ﷺ ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ਟਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋ ਆਖਰੀ ਰਸੂਲ ਹਨ ਜੋ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਾਸਤੇ ਭੇਜੇ ਗਏ।"

"ਇੱਕ ਆਲਿਮ (ਜਾਣੂਕਾਰ) ਜਾਂ ਉਹ ਜੋ ਸ਼ੁਭਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁਬਤਲਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨਾਲ ਮੁਖਾਤਬਾ (ਗੱਲਬਾਤ) ਕਰਨਾ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਕ ਜਾਹਿਲ (ਅਣਪੜ੍ਹ) ਨਾਲ। ਇਸੀ ਵਾਸਤੇ ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਮੁਆਜ਼ ਨੂੰ ਤਨਬੀਹ ਕੀਤੀ: 'ਤੂੰ ਅਹਲ-ਏ-ਕਿਤਾਬ ਕੌਮ ਵੱਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈਂ'।"

"ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਬਸੀਰਤ (ਸੂਝ-ਬੂਝ) ਰੱਖੇ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਸ਼ੁਭੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਭਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕੇ — ਅਤੇ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇਲਮ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ।"

"ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਬਸੀਰਤ (ਸੂਝ-ਬੂਝ) ਰੱਖੇ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਸ਼ੁਭੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਭਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕੇ — ਅਤੇ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇਲਮ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ।"

التصنيفات

Islam