الشرح

ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੱਲਾਹ ਨੇ ਆਪਣੀ ਉਮਤ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਫ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ: **ਪਹਿਲਾ:** ਗਲਤੀ (ਖ਼ਤਾਅ), ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਰਾਦੇ ਹੋਵੇ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਕਰੇ, ਪਰ ਉਸਦਾ ਨਤੀਜਾ ਉਸਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਹੋ ਜਾਵੇ। **ਦੂਜਾ:** ਭੁੱਲ (ਨਿਸ਼ਿਆਨ), ਜੋ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖੇ, ਪਰ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਭੁੱਲ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੋਈ ਪਾਪ ਨਹੀਂ ਹੈ। **ਤੀਜਾ:** ਜਬਰ (ਇਕ੍ਰਾਹ) — ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਜੋ ਉਹ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਇਸ ਜਬਰ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਉਸ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਪਾਪ ਜਾਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਇਹ ਗੱਲ ਯਾਦ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਹਦੀਸ ਦਾ ਮੌਜ਼ੂ ਬੰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਰੱਬ ਵਿਚਕਾਰ ਹੈ ਮਨਾਹੀ ਕੀਤੇ ਕੰਮ ਦੇ ਕਰਨ ਬਾਰੇ। ਪਰ ਜਿਹੜਾ ਕੰਮ ਅਲ্লাহ ਨੇ ਫ਼ਰਜ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਭੁੱਲਣ ਕਰਕੇ ਛੱਡ ਦੇਣਾ ਮੁਆਫ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਅਤੇ ਜੇ ਉਸ ਦੇ ਇਸ ਕੰਮ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਉੱਤੇ ਜ਼ਿਆਦਤੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮਖਲੂਕ ਦਾ ਹੱਕ ਨਹੀਂ ਡਿੱਗਦਾ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਉੱਤੇ ਦਿਆ (ਖ਼ੂਨ-ਬਹਾ) ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ, ਜਾਂ ਜੇ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਦੀ ਗੱਡੀ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਜ਼ਮਾਨਾ ਦੇਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।