الشرح

قاعده كلى: آنچه كه الله و رسولش آن را حلال كرده اند، و آنچه كه الله و رسولش آن را حرام كرده اند، هر كدام از آنها واضح هستند، لكن ترس بر مسلمان در موارد قابل اشتباه است، پس هر كسى اين موارد قابل اشتباه را ترک كرد، خود را از ناحيه ى دين از افتادن در حرام دور كرده است، و همچنين از ناحيه سخن مردم درباره ی آبرو و ناموس خود كه مرتكب اين موارد قابل اشتباه شده، از عيب و عار آنان در امان خواهد بود. و هر كسى از اين موارد قابل اشتباه دوری نكند، خود را در معرض افتادن در حرام، يا غيبت كردن مردم از او، و آبرو بردنش قرار داده است. و رسول الله - صلى الله عليه و سلم - مثال كسى را كه مرتكب شبهات مى شود مانند چوپانى زده است كه شتر يا گوسفندان خود را در نزديكى زمينى مى چراند كه صاحبش آن را مرز بندى و حمايت كرده است، در اين صورت احتمال دارد كه حيوانات اين چوپان به خاطر نزديكى در آن محدوده بچرند، پس هر كسى به شبهات عمل كند همانگونه است، چونكه با اين كار به حرام واضح نزديک مى شود، و احتمال زيادى وجود دارد که در آن بيفتد. و پيامبر - صلى الله عليه و سلم - به اين اشاره كرده كه اعمال ظاهرى بر اعمال باطنى از ناحيه ى اصلاح و فساد دلالت دارند، بهمين خاطرایشان بيان كرده اند كه در بدن تكه گوشتى (و آن قلب است) وجود دارد، و بدن با اصلاح آن اصلاح مى شود، و با فساد آن فاسد مى شود.