الشرح

ਮੁਆਜ਼ (ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁ) ਨੇ ਕਿਹਾ: ਮੈਂ ਨਬੀ ﷺ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਫਰ 'ਤੇ ਸੀ। ਇਕ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਾਂ, ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ:"ਏ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ, ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਅਮਲ ਦੱਸੋ ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਜੰਨਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵੇ ਅਤੇ ਨਰਕ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖੇ।" ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ: "ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਅਮਲ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਹੈ ਜੋ ਰੂਹਾਂ ਲਈ ਭਾਰੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਆਸਾਨ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਅੱਲਾਹ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਸਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ; ਇਸ ਲਈ ਇਸਲਾਮ ਦੀਆਂ ਫਰਾਇਜ਼ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰ:" ਪਹਿਲਾ: ਸਿਰਫ਼ ਅੱਲਾਹ ਦੀ ਹੀ ਇਬਾਦਤ ਕਰ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸ਼ਰਕ ਨਾ ਕਰ। ਦੂਜਾ: ਦਿਨ-ਰਾਤ ਪੰਜ ਫਰਜ਼ ਨਮਾਜ਼ਾਂ — ਫਜਰ, ਦੁਪਹਿਰ, ਅਸਰ, ਮਗਰਿਬ, ਅਤੇ ਈਸ਼ਾ — ਆਪਣੇ ਸ਼ਰਤਾਂ, ਅਰਕਾਨ ਅਤੇ ਵਾਜਿਬਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਾਇਮ ਕਰ। ਤੀਜਾ: ਫਰਜ਼ ਜਕਾਤ ਨਿਕਾਲ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਮਾਲੀ ਇਬਾਦਤ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਉਸ ਮਾਲ 'ਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਰੀਅਤ ਵਿੱਚ ਨਿਰਧਾਰਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ; ਇਹ ਜਕਾਤ ਉਸਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ। ਚੌਥਾ: ਰਮਜ਼ਾਨ ਦੇ ਰੋਜ਼ੇ ਰੱਖ, ਜੋ ਕਿ ਸੁਬਹ ਫਜਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਤੱਕ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਅਤੇ ਹੋਰ ਤੋੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਰੁਕਣ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ — ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਇਬਾਦਤ ਦੀ ਨੀਅਤ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਵਾਂ: ਬੇਤੁੱਲਾਹ ਦਾ ਹੱਜ ਕਰ, ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਮੱਕਾ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਜਾਣਾ ਅਤੇ ਉਥੇ ਹੱਜ ਦੇ ਅਮਲ ਅਦਾਅ ਕਰਨਾ ਹੈ — ਇਹ ਸਾਰਾ ਅੱਲਾਹ ਅਜ਼ਜ਼ਾ ਵਜੱਲਾ ਦੀ ਇਬਾਦਤ ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: **"ਕੀ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਚੰਗਾਈਆਂ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲਾ ਰਾਹ ਨਾ ਦੱਸਾਂ?"**ਇਹ ਰਾਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਫਰਜ਼ ਅਮਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਨਫਲ ਅਮਲਾਂ ਵੀ ਕੀਤੇ ਜਾਣ: ਪਹਿਲਾਂ: **ਨਫ਼ਲੀ ਰੋਜ਼ੇ**, ਜੋ ਗੁਨਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦੇ ਹਨ — ਇਹ ਸ਼ਹਵਤ ਨੂੰ ਤੋੜਕੇ ਅਤੇ ਜ਼ਾਹਿਰੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਮਆਸੀ ਰਾਸਤਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦੂਜਾ: **ਨਫ਼ਲੀ ਸਦਕਾ**, ਜੋ ਗੁਨਾਹ ਹੋ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਬੁਝਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਅਸਰ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਤੀਜਾ: **ਤਹੱਜੁਦ ਦੀ ਨਮਾਜ਼**, ਜੋ ਰਾਤ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਤੀਜੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਅਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।ਫਿਰ ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਇਹ ਆਯਤ ਤਿਲਾਵਤ ਕੀਤੀ: **{"ਤਤਜਾਫਾ ਜੁਨੂਬੁਹੁਮ ਅਨਿਲ ਮਦਾਜਿਅਿ}** ਅਰਥਾਤ: ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਾਸੇ ਵਿਛੋਣਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ — **{ਯਦਊਨ ਰੱਬਾਹੁਮ }** ਉਹ ਆਪਣੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਸਾਲਾ, ਜ਼ਿਕਰ, ਕੁਰਆਨ ਦੀ ਤਿਲਾਵਤ ਅਤੇ ਦੁਆ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਪੁਕਾਰਦੇ ਹਨ — **{ਖੌਫੰ ਵਾ ਤਾਮਅੰ}** ਅਲਾਹ ਦੇ ਅਜ਼ਾਬ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਰਹਿਮਤ ਦੀ ਉਮੀਦ ਰਖਦਿਆਂ — **{ਵ ਮਿਮਾ ਰਜ਼ਕਨਾਹੁਮ ਯੁਂਫਿਕੂਨ।}** ਅਤੇ ਜੋ ਰਿਜ਼ਕ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ, ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਖਰਚ ਕਰਦੇ ਹਨ। **{ਫਲਾ ਤਅਲਮੁ ਨਫਸੁੰ ਮਾ ਉਖਫੀਆ ਲਹੁਮ ਮਿਨ ਕੁਰਰਤਿ ਆਊਯੁਨਿ}** ਕਿਸੇ ਜਾਨ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਸੁਖ, ਨਜਰਾਂ ਠੰਢੀਆਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਨੇਮਤ ਲੁਕਾਈ ਗਈ ਹੈ — **{ਜਜ਼ਾਅੰ ਬਿਮਾ ਕਾਨੂ ਯਅਮਲੂਨ।"}** ਇਹ ਸਾਰਾ ਇਨਾਮ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਅਮਲਾਂ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਫਿਰ ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: **"ਕੀ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਦਿਨ ਦੇ ਅਸਲ (ਮੂਲ) ਬਾਰੇ ਨਾ ਦੱਸਾਂ?** **ਉਸ ਦੇ ਸਥੰਭ (ਖੰਭ) ਬਾਰੇ ਜਿਸ 'ਤੇ ਇਹ ਟਿਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ?****ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਉੱਚੀ ਚੋਟੀ ਬਾਰੇ?"** ਮੁਆਜ਼ (ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁ) ਨੇ ਕਿਹਾ: **"ਬੇਸ਼ਕ, ਏ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ!"** ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: **"ਮਾਮਲੇ ਦਾ ਸਿਰ (ਮੂਲ): ਇਸਲਾਮ ਹੈ — ਜੋ ਕਿ ਦੁਆਂ ਗਵਾਹੀਆਂ (ਕਲਿਮਾ ਸ਼ਹਾਦਤ) ਹਨ।**ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਨਸਾਨ ਕੋਲ ਦੀਨ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਬਣਦੀ ਹੈ।\*\* ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਸਥੰਭ (ਖੰਭ): ਨਮਾਜ਼ ਹੈ। ਬਿਨਾਂ ਨਮਾਜ਼ ਦੇ ਕੋਈ ਇਸਲਾਮ ਨਹੀਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਿਨਾਂ ਖੰਭ ਦੇ ਮਕਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।ਜੋ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ਉਸਦਾ ਧਰਮ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਉੱਚਾ ਉਠਦਾ ਹੈ।ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਚੋਟੀ ਤੇ ਉਚਾਈ ਜਿਹਾਦ ਹੈ —ਦਰਅਸਲ, ਧਰਮ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਲਗਾਉਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਅੱਲਾਹ ਦੀ ਬਾਤ ਬਹੁਤੀ ਹੋਵੇ। ਫਿਰ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: "ਕਿ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਕੀਤੇ ਅਮਲ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਧਰਣ ਅਤੇ ਸੰਵਾਰਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਦੱਸਾਂ؟" ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ﷺ ਆਪਣੀ ਜੀਭ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਫਰਮਾਇਆ: "ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਜੋ ਗੱਲ ਤੇਰੀ ਸਬੰਧੀ ਨਹੀਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਨਾ ਬੋਲ।" ਮੁਆਜ਼ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: "ਕੀ ਸਾਡਾ ਰੱਬ ਸਾਨੂੰ ਹਰ ਗੱਲ ਜੋ ਅਸੀਂ ਮੂੰਹੋਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਦਾ ਮੂਲ ਲਵੇਗਾ, ਸਾਡਾ ਹਿਸਾਬ ਕਰੇਗਾ ਤੇ ਸਜ਼ਾ ਦੇਵੇਗਾ؟!" ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: **"ਤੇਰੀ ਮਾਂ ਤੈਨੂੰ ਗੁਆ ਬੈਠੀ ਹੋਵੇ!"** — ਇਹ ਦੂਆ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਅਰਬੀ ਬੋਲਚਾਲ ਦੀ ਇੱਕ ਅੰਦਾਜ਼-ਇ-ਗੱਲ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਅਹੰਮ ਗੱਲ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਕਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: **"ਕੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਲਟਾ ਕਰਕੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਬਲ ਨਰਕ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਉਹ ਨਹੀਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਹੈ؟"** ਜਿਵੇਂ ਕਿ —**ਕੁਫ਼ਰ, ਤੋਹਮਤ ਲਗਾਉਣਾ, ਗਾਲ਼ੀਆਂ ਕੱਢਣਾ, ਚੁਗਲੀ, ਨਿੰਦਿਆ, ਝੂਠੀ ਬੁਹਤਾਨਬਾਜ਼ੀ ਆਦਿ।**