الشرح

«الراحمون»: کسانی که به اهل زمین از آدمی گرفته تا حیواناتی که احترام دارند، رحم می کنند و با مهربانی و احسان و خوشرفتاری با آنان برخورد می کنند. «يرحمهم الرحمن»؛ الله رحمان به آنها رحم می کند و رحمتش را شامل حال ایشان می نماید؛ به آنان نیکی کرده و فضل و احسان می نماید چه که پاداش از جنس عمل است. «ارْحَمُوا أهلَ الأرضِ»؛ به اهل زمین رحم کنید؛ در اینجا با صیغه عموم آمده تا تمام انواع مخلوقات را شامل شود، یعنی هم فرد نیک، هم بد، هم حیوانات وحشی و هم پرندگان را شامل می شود. «يَرْحَمُكُمْ مَنْ فِي السَّمَاءِ»؛ یعنی: الله که در آسمان است به شما رحم نماید. و تأویل این عبارت به اینکه منظور از «من في السماء»، ملک او و غیره است، جایز نیست؛ زیرا علو الله متعال بر مخلوقاتش مطابق کتاب و سنت و اجماع امت ثابت است؛ و منظور ما از اینکه الله در آسمان است، این نیست که آسمان الله را در بر گرفته و الله داخل آن است، الله از این توصیف مبراست، بلکه «في» به معنی «علی» است، یعنی: بالای آسمان و بالاتر از همه مخلوقاتش.